صنایع معدنی ایران این روزها در حالی با برنامه‌های توسعه‌ای گسترده روبه‌رو هستند که یکی از اصلی‌ترین موانع پیش روی این مسیر، بحران فرسودگی و کمبود ماشین‌آلات معدنی است. تازه‌ترین گزارش‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد ماشین‌آلات معدنی موجود در کشور، عمری بالاتر از ۱۵ سال دارند و نیاز فوری به نوسازی دارند.
ماشین‌آلات فرسوده؛ تهدیدی برای بهره‌وری
آمارها حاکی از آن است که میانگین عمر ماشین‌آلات معدنی ایران حدود ۱۸ سال است، در حالی که استاندارد جهانی برای ماشین‌آلات فعال در معادن کمتر از ۱۰ سال تعیین شده است. این وضعیت باعث شده بهره‌وری استخراج مواد معدنی به طور قابل توجهی کاهش یابد و هزینه‌های عملیاتی معادن افزایش پیدا کند.
طبق داده‌های رسمی، میزان خرابی و توقف ماشین‌آلات در برخی معادن کشور به بیش از ۳۰ درصد رسیده که این رقم نسبت به استانداردهای جهانی، بسیار بالاست. همچنین طبق بررسی‌های انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ماشین‌آلات معدنی، سالانه حدود ۱۲۰۰ دستگاه جدید نیاز است تا روند جایگزینی و نوسازی تحقق یابد، در حالی که در سال ۱۴۰۲ تنها حدود ۴۰۰ دستگاه جدید وارد کشور شده است.
موانع واردات و تولید داخلی
یکی از چالش‌های اصلی در نوسازی ماشین‌آلات معدنی، محدودیت‌های وارداتی به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات انتقال ارز است. به همین دلیل، واردات ماشین‌آلات نو به شدت کاهش یافته و عمدتاً ماشین‌آلات دست دوم وارد کشور می‌شوند که خود در کوتاه‌مدت چالش‌های بیشتری ایجاد می‌کنند.
از سوی دیگر، توان تولید داخلی ماشین‌آلات معدنی نیز محدود است. اگرچه در سال‌های اخیر برخی شرکت‌های داخلی در زمینه ساخت دامپتراک‌ها، بیل‌های مکانیکی و حفارهای معدنی فعال شده‌اند، اما کیفیت، تکنولوژی و تیراژ تولید آن‌ها هنوز پاسخگوی نیاز گسترده معادن کشور نیست.
تبعات اقتصادی و زیست‌محیطی
فرسودگی ماشین‌آلات نه تنها هزینه‌های تعمیر و نگهداری را بالا برده، بلکه مصرف سوخت و میزان آلایندگی معادن را نیز افزایش داده است. برآوردها نشان می‌دهد که ماشین‌آلات فرسوده معدنی تا ۳۰ درصد بیشتر از ماشین‌آلات نو سوخت مصرف می‌کنند و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در این معادن به طور قابل توجهی بالاتر از میانگین جهانی است.
راهکارهای پیش رو
کارشناسان معتقدند برای حل این بحران، باید سیاست‌های حمایتی قوی‌تری از سوی دولت اعمال شود؛ از جمله تسهیل واردات ماشین‌آلات نو، ارائه تسهیلات ارزان قیمت برای خرید تجهیزات جدید، سرمایه‌گذاری در ارتقاء فناوری تولید داخل و ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای معادن نوسازی‌شده.
همچنین توسعه برنامه‌هایی مانند لیزینگ ماشین‌آلات معدنی می‌تواند راهکاری مؤثر برای معادنی باشد که توان خرید نقدی تجهیزات را ندارند. در صورت اجرای این سیاست‌ها، پیش‌بینی می‌شود طی ۵ سال آینده، متوسط عمر ماشین‌آلات معدنی ایران به زیر ۱۲ سال برسد.
