تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که بخش صنعت با ۲۶.۲ درصد از کل اشتغال کشور، سهم مهمی در اقتصاد دارد، اما همچنان از نظر بهره‌وری نیروی کار وضعیت مطلوبی ندارد. نسبت بهره‌وری نیروی انسانی در این بخش نسبت به سال قبل ۳ درصد دیگر افت کرده و به یکی از پایین‌ترین سطوح دهه اخیر رسیده است.
آمارهایی که زنگ خطر را بلندتر کرده‌اند
بر پایه داده‌های رسمی سال ۱۴۰۳، بهره‌وری نیروی انسانی در صنعت ایران نسبت به سال ۱۳۹۵ جمعاً ۱۵ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که در همین بازه، ترکیه رشد ۲۰ درصدی و امارات متحده عربی رشد ۲۵ درصدی در بهره‌وری صنعتی را تجربه کرده‌اند.
گزارش سازمان توسعه صنعتی ایران (IDRO) در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که تنها ۱۸ درصد از واحدهای صنعتی کشور دارای خطوط نیمه‌خودکار یا خودکار هستند که رشد بسیار کندی نسبت به سال ۱۴۰۲ داشته است.
دلایل اصلی تراکم نیروی انسانی
دلایل متعددی برای تراکم نیروی انسانی در صنایع ایران وجود دارد:
کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته و اتوماسیون صنعتی؛ فشارهای اجتماعی و سیاسی برای اشتغال‌زایی سریع به جای اشتغال پایدار و بهره‌ور؛ ضعف در ارتقاء مهارت‌های نیروی کار متناسب با نیازهای صنایع مدرن؛ ساختارهای سنتی مدیریتی که تغییر را به کندی می‌پذیرند. بر اساس یک نظرسنجی ملی در سال ۱۴۰۳، ۷۱ درصد مدیران صنایع عنوان کرده‌اند که نیاز به بازنگری در ساختار نیروی انسانی خود دارند.
تجربه کشورهای پیشرفته صنعتی
برخلاف این وضعیت، کشورهای پیشرفته صنعتی مانند آلمان، ژاپن و کره جنوبی توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری‌های اتوماسیون، آموزش‌های مهارتی و دیجیتالی کردن خطوط تولید، بهره‌وری نیروی انسانی خود را به طور مستمر افزایش دهند.
در آلمان، طبق گزارش وزارت اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۳، بیش از ۴۶ درصد از واحدهای صنعتی به طور کامل دیجیتالی شده‌اند و کارگران صنعتی عموماً دارای گواهینامه‌های مهارت دیجیتال هستند.
در ژاپن، مدل ترکیبی «کارگر-روبات» (Human-Robot Collaboration) باعث‌شده تا بهره‌وری صنایع تولیدی بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ بیش از ۳۰ درصد رشد کند، در حالی که نرخ اشتغال صنعتی نیز حفظ شده است.
پیامدهای تراکم نیرو
تراکم بیش از حد نیروی انسانی، علاوه بر افزایش هزینه‌های تولید و کاهش سودآوری، توان رقابتی صنایع ایرانی را در برابر رقبای منطقه‌ای به شدت تضعیف کرده است. مطالعه‌ای از یک موسسه تحقیقاتی صنعتی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۳، صنایع ایران در میانگین هزینه تولید نسبت به ترکیه حدود ۲۵ درصد گران‌تر عمل کرده‌اند که یکی از علل اصلی آن، بهره‌وری پایین نیروی انسانی است.
کارشناسان تأکید می‌کنند که راهکار خروج از این وضعیت، در تحول ساختاری نیروی انسانی، ارتقاء مهارت‌ها، تسهیل در نوسازی فناوری‌ها و بازتعریف سیاست‌های اشتغال قرار دارد. بدون این تغییرات، صنایع کشور در رقابت جهانی روزبه‌روز بیشتر عقب خواهند ماند.
