طی دو سال گذشته حدود ۲۰ درصد از معادن بزرگ جهان به سامانه‌های دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) و اینترنت اشیا (IoT) تجهیز شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۷ این رقم به مرز ۵۰ درصد برسد. این ارقام، چشم‌انداز نوینی برای معادن و صنایع معدنی ترسیم می‌کند؛ وضعیتی که در آن عملیات معدن‌کاری با بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند، بهره‌وری را به شکل چشمگیری ارتقا داده و هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین تحولات، اتوماسیون ماشین‌آلات سنگین است. کامیون‌ها و دستگاه‌های حفاری خودکار با استفاده از حسگرهای پیشرفته، نقشه‌برداری سه‌بعدی و الگوریتم‌های یادگیری ماشینی، در محیطی خطرناک و بعضاً دورافتاده کار می‌کنند و به دلیل کاهش خطاهای انسانی، هزینه‌های حوادث و تعمیرات را به حداقل می‌رسانند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در معادن هوشمندی که از تجهیزات خودکار استفاده می‌کنند، زمان توقف خطوط استخراج تا ۳۰ درصد کاهش یافته و راندمان کلی استخراج تا ۱۵ درصد افزایش داشته است.
هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های بزرگ نیز یکی دیگر از ارکان این تحول است. سامانه‌های هوشمند با جمع‌آوری مداوم اطلاعات از تمامی مراحل معدن‌کاری (از حفاری گرفته تا فرآوری و حمل‌ونقل)، با تحلیل الگوها به پیش‌بینی مخاطرات احتمالی و اتخاذ تصمیم‌های بهینه کمک می‌کنند. این روند می‌تواند از سوانح خطرناک یا فرسودگی زودهنگام تجهیزات پیشگیری کند و مانع از توقف ناگهانی تولید شود. به گفته متخصصان، تنها در یک معدن بزرگ با به‌کارگیری هوش مصنوعی، هزینه‌های نگهداری و تعمیرات ماشین‌آلات حدود ۲۰ درصد کاهش یافته است.
با وجود این دستاوردها، چالش‌های متعددی نیز بر سر راه گسترش معادن هوشمند قرار دارد. یکی از مهم‌ترین موانع، سرمایه‌گذاری بالا در زیرساخت‌های دیجیتال و تجهیزات نوین است که بسیاری از شرکت‌های معدنی کوچک توان تأمین آن را ندارند. همچنین، کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌هایی نظیر رباتیک، تحلیل داده و هوش مصنوعی، رشد سریع این روند را محدود می‌کند. از جنبه دیگر، برخی معادن در مناطق دورافتاده و صعب‌العبور قرار دارند که توسعه ارتباطات اینترنتی پایدار و پرسرعت در آنجا با هزینه‌های سنگینی همراه است.
معادن هوشمند در حال تغییر بنیادین چهره صنعت معدن‌کاری هستند. داده‌های سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که شرکت‌های معدنی پیشرو در حال سرمایه‌گذاری گسترده در فناوری‌های دیجیتال، رباتیک و تحلیل داده هستند تا تولید خود را بهینه‌تر و رقابتی‌تر کنند. در این میان، دولت‌ها نیز با ارائه مشوق‌ها و سیاست‌های حمایتی، می‌توانند به تسریع روند هوشمندسازی در معادن کمک کنند. به نظر می‌رسد که آینده معدن‌کاری در گرو ترکیب هنر استخراج سنتی و علم دیجیتالی جدید است؛ تلفیقی که اگر به درستی مدیریت شود، می‌تواند فرصت‌های عظیمی برای اشتغال، رشد اقتصادی و بهره‌وری سبز ایجاد کند.
