عصر ژئواقتصاد و بازتعریف رقابت صنعتی؛ قدرت در کنترل زنجیره ارزش جهانی
صنایع و معادن: جهان صنعتی در سالهای اخیر از منطق صرفاً تجاری فاصله گرفته و وارد مرحلهای شده است که کارشناسان از آن با عنوان «عصر ژئواقتصاد» یاد میکنند. در این دوره، رقابت کشورها نه فقط بر پایه تولید یا تجارت، بلکه بر کنترل منابع حیاتی، فناوریهای پیشرفته و مسیرهای زنجیره تأمین جهانی استوار است. تحولات ژئواقتصادی، ساختار رقابت صنعتی را دگرگون کرده و دولتها را به سمت سیاستهای صنعتی فعال، حمایتگرایانه و در عین حال هوشمند سوق داده است.
قدرت جدید، در کنترل زنجیره ارزش
در جهان امروز، ارزش افزوده نه در تولید مواد خام بلکه در کنترل حلقههای کلیدی زنجیره تأمین شکل میگیرد. کشورهایی که بتوانند فناوری، داده، انرژی و زیرساخت حملونقل را در کنار هم مدیریت کنند، جایگاه خود را در اقتصاد جهانی تثبیت خواهند کرد.
چین با اجرای برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» و ایالات متحده با قانون «کاهش تورم و بازصنعتیسازی»، نمونههایی از این رقابت ژئواقتصادی هستند. اروپا نیز با سرمایهگذاری در فناوریهای سبز و انرژی پاک تلاش دارد وابستگی خود به منابع خارجی را کاهش دهد.
در این میان، کشورهای درحالتوسعه برای ورود به زنجیره ارزش جهانی باید میان وابستگی به قدرتهای اقتصادی و استقلال صنعتی خود توازن برقرار کنند؛ چالشی که نیازمند سیاستگذاری دقیق و آیندهنگر است.
ایران و فرصتهای از دسترفته
ایران با برخورداری از منابع معدنی غنی، موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز و نیروی انسانی متخصص، از ظرفیتهای قابلتوجهی برای تبدیلشدن به بازیگری مؤثر در ژئواقتصاد برخوردار است. با این حال، تحریمهای اقتصادی، ضعف زیرساختهای صنعتی و ناپایداری سیاستهای ارزی، مانع حضور پایدار در زنجیره تأمین جهانی شده است.
درحالیکه کشورهای منطقه خاورمیانه در حال جذب سرمایههای خارجی و گسترش همکاریهای صنعتی با شرق و غرب هستند، صنایع ایران درگیر هزینههای مالی بالا، محدودیتهای بانکی و عدم دسترسی پایدار به فناوری روزند. این وضعیت رقابتپذیری کشور را در سطح منطقهای نیز کاهش داده است.
فناوری، سلاح نوین رقابت
در عصر ژئواقتصاد، فناوری به مؤلفه اصلی قدرت صنعتی تبدیل شده است. کنترل بر حوزههایی مانند هوش مصنوعی، نیمههادیها، انرژیهای تجدیدپذیر و مواد پیشرفته، نقشی تعیینکننده در جایگاه کشورها دارد.
کشورهایی که نتوانند در این عرصهها سرمایهگذاری کنند، به مصرفکنندگان فناوری بدل میشوند و از روند خلق ارزش جا میمانند. در چنین شرایطی، راهبرد صنعتی ایران باید بر پیوند میان دانش بومی، نوآوری فناورانه و همکاریهای هدفمند بینالمللی متمرکز شود تا از حاشیه زنجیره جهانی به متن آن منتقل گردد.
مسیر آینده رقابت صنعتی
رقابت ژئواقتصادی امروز، ترکیبی از سیاست، فناوری و امنیت انرژی است. موفقیت در این میدان نه با انزوا بلکه با مشارکت هوشمند در شبکههای جهانی به دست میآید. برای ایران، بازتعریف سیاست صنعتی، بهروزرسانی فناوری تولید، تقویت دیپلماسی اقتصادی و توسعه زیرساختهای لجستیکی، شرط حضور مؤثر در این رقابت جهانی است.
عصر ژئواقتصاد، فرصتی است برای بازسازی قدرت صنعتی کشورها؛ اما تنها آنانی برنده خواهند بود که میان منافع ملی، پویایی جهانی و توسعه پایدار تعادل برقرار کنند.
