عامل اصلی بحران آب در ایران، سیاستهای نادرست خودکفایی کشاورزی است؛ بدون آنکه در نظر بگیریم خودکفایی در بخش کشاورزی و تولید محصولات استراتژیک، بیرون از توان اکولوژیک ایران قرار دارد. به گزارش اتاق ایران، کوروش صادقزاده رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران با بیان این مطلب و تشریح عوامل وقوع بحران آب، به تشریح راهکارهای مقابله با این بحران و جلوگیری از تشدید آن پرداخت.
رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران افزود: این سیاستهای نادرست باعثشده هر جا رودخانهای وجود داشته، سد ساخته شود و منابع آب زیرزمینی برای کشت محصولاتی مانند برنج، به عنوان مثال در اصفهان و مناطق جنوب کشور صرف شود؛ در حالی که بهجز گیلان و مازندران، سایر استانها مناسب کشت برنج نیستند. این رویکرد باعث شد پس از استفاده از آبهای سطحی، سراغ منابع آب زیرزمینی برویم و آنها را تخلیه کنیم. در خوشبینانهترین حالت، اضافهبرداشت از آبهای زیرزمینی حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب است، اما پژوهشهای دانشگاهی نشان میدهد این رقم به عدد ترسناک ۳۵۰ میلیارد مترمکعب رسیده که معنای آن «تاراج» منابع است.
وی ادامه داد: نتیجه این اتفاق، فرونشست زمین و بروز ریزگردهایی است که پیامدهای بهداشتی به دنبال دارد. اکنون ۶۰۹ دشت در کشور داریم که اغلب آنها با مشکل مواجهاند و در بسیاری از آنها پدیده فرونشست زمین مشاهده میشود؛ بهویژه در کرمان که بیشترین میزان فرونشست را دارد و از این نظر در رتبه نخست قرار دارد. وقتی زمین دچار فرونشست میشود، حتی اگر بارش خوبی داشته باشیم و آب زیاد شود، دیگر امکان احیای سفرههای زیرزمینی وجود ندارد.
وی با اشاره به بحران ریزگردها گفت: ریزگردها نیز پیامدهای شدید بهداشتی و بیماریهای تنفسی به همراه دارند.
صادقزاده یادآور شد: نکته نگرانکننده دیگر این است که در ۳۰ سال گذشته، از حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب آب حاصل از بارش، حدود ۷۳ درصد آن تبخیر میشود و از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب باقیمانده، به دلیل افزایش دما، این میزان به حدود ۹۰ تا ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. آب تجدیدپذیر ما با افزایش دما کاهش پیداکرده و در عین حال مصرف برق نیز افزایش یافته است. این مسئله باعث افزایش تولید گازهای گلخانهای میشود که خود مجدداً موجب گرمایش و افزایش دماست. این چرخه معیوب در حال تکرار است و متأسفانه به نقطهای رسیدهایم که ریشه آن همان سیاستهای نادرست خودکفایی کشاورزی است.
وی تأکید کرد: ایران نمیتواند در تولید گندم و گوشت قرمز خودکفا شود؛ زیرا فقط برای تولید یک میلیون تن گوشت قرمز، حدود ۱۵ میلیارد مترمکعب آب مصرف میشود، در حالی که این میزان تولید تنها ۵ میلیارد دلار در تولید ناخالص داخلی کشور سهم دارد و واقعاً از نظر اقتصادی بهصرفه نیست.
وی درباره راهکارهای مقابله با بحران آب گفت: یکی از راهکارها کاهش شدید مصرف آب در بخش کشاورزی و اجرای یک دوره ۱۰ تا ۱۵ ساله «ریاضت آبی» در این بخش است. راهکار دوم، بازتخصیص منابع آب در کشور است؛ بهطوریکه از مصرف آب در بخش کشاورزی کاسته شود و آن را به سایر بخشهای اقتصادی و محیطزیستی تخصیص دهیم تا سهم آنها در تولید ناخالص داخلی افزایش یابد. راهکار سوم، افزایش بهرهوری است. بهرهوری بر اساس میزان محصول به ازای مقدار آب مصرفشده، یا مقدار پول یا کالری بهدستآمده در ازای هر مترمکعب آب تعریف میشود راهحل دیگر «آب مجازی» است. در شرایطی که ایران کشوری خشک است، باید صولاتی را وارد کنیم که پرآببر هستند و در مقابل، محصولاتی را صادر کنیم که کمآببرند.
