صنایع و معادن: شهرک‌های صنعتی (پارک‌های صنعتی) در ایران می‌توانند موتور رشد تولید، ایجاد اشتغال و ارتقای صادرات باشند، اما برای رسیدن به استانداردهای جهانی نیازمند اصلاحات ساختاری در حکمرانی، زیرساخت و محیط کسب‌وکار هستند. مقایسه با تجربه‌های موفق خارجی نشان می‌دهد تمرکز بر «پارک صنعتی اکولوژیک»، حاکمیت شفاف و خدمات فناورانه، بسیار تعیین‌کننده است.
مشخصات و کارکردهای کلیدی
شهرک‌های صنعتی مجموعه‌هایی سازمان‌یافته‌اند که زمین، زیرساخت (آب، برق، گاز، راه)، فضای تولیدی و خدمات پشتیبان (اداری، بانکی، تصفیه فاضلاب، لجستیک) را در قالب بسته‌ای آماده به واحدهای تولیدی عرضه می‌کنند. این بستر، هزینه اولیه سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد، فرآیند صدور مجوز را تسهیل می‌سازد و زنجیره تأمین محلی را تقویت می‌کند.
اهمیت اقتصادی
شهرک‌ها یا پارک‌های صنعتی، با ایجاد اشتغال محلی، تمرکز زنجیره تأمین و کاهش هزینه‌ها، و فراهم‌سازی شرایط برای تجمیع صنایع مرتبط (خوشه‌سازی)، نقش چندوجهی در اقتصاد بازی می‌کنند. به‌ویژه اجرای مدل‌های نوین مانند «پارک صنعتی اکولوژیک» می‌تواند همزمان بهره‌وری و پایایی محیط‌زیستی را ارتقا دهد.
تصویر ایران: ظرفیت‌های موجود و موانع محسوس
ایران شبکه‌ای از شهرک‌ها و نواحی صنعتی دارد که در استان‌ها پراکنده‌اند و ظرفیت جذب صنایع کوچک و متوسط را فراهم می‌کنند، اما مشکلاتی نظیر فقر زیرساخت‌های انتقال برق و آب، هزینه بالای تأمین مالی، فرسودگی برخی تأسیسات و ضعف در خدمات لجستیک و تصفیه فاضلاب، سطح جذب سرمایه‌گذاری را محدود ساخته است.
تجربه کشورهای پیشرفته
کشورهای پیشرفته و برخی اقتصادهای نوظهور موفق، سیاست‌گذاری «مکان‌محور» (place-based) و مدیریت متمرکز پارک‌ها را به کار گرفته‌اند: حاکمیت شفاف، هماهنگی بین دستگاه‌ها، تسهیلات مالی هدفمند و پشتیبانی از تحقیق و توسعه در داخل پارک‌ها OECD و UNIDO بر اهمیت حکمرانی قوی، جذب سرمایه‌های سبز و پیوند دانشگاه-صنعت برای ارزش‌آفرینی تاکید کرده‌اند؛ همچنین دستورالعمل‌های اکوسیستم صنعتی اروپایی بر تبدیل پارک‌ها به «Eco-Industrial Parks» با مدیریت پسماند و بازچرخانی منابع تأکید دارند.
شکاف‌ها و ضرورت‌های تحول در ایران
برای ارتقای عملکرد شهرک‌های صنعتی ایران ضروری است:
1- نوسازی زیرساخت‌ها (انرژی پایدار، شبکه حمل‌ونقل و آب/فاضلاب) تا هزینه عملیاتی کاهش یابد.
2- تقویت حکمرانی و شفافیت در تخصیص زمین و مجوزها، با مدل‌های مدیریتی مبتنی بر نتیجه و مشارکت خصوصی
3- حرکت به‌سمت پارک‌های صنعتی اکولوژیک با فناوری‌های بازیافت آب و ZLD و مدیریت پسماند برای کاهش ریسک محیط‌زیستی.
4- ایجاد خدمات فناورانه و مراکز R&D داخل پارک‌ها تا واحدهای مستقر به نوآوری دسترسی داشته باشند.
پیشنهادات راهبردی
تدوین نقشه راه ملی برای ارتقای شهرک‌ها به استانداردهای بین‌المللی و تعریف مشوق‌های مالی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سبز.
ایجاد پنجره واحد دیجیتال برای مجوزدهی و خدمات کسب‌وکار در سطح ملی و استانی (کاهش بروکراسی).
راه‌اندازی صندوق‌های تضمین و تسهیلات ارزان برای توسعه واحدهای کوچک و متوسط داخل پارک‌ها.
پیوند دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با پارک‌ها برای انتقال فناوری و تربیت نیروی انسانی مهارتی.
بدین ترتیب، شهرک‌های صنعتی می‌توانند نقطه پیوستگی توسعه صنعتی و منطقه‌ای در ایران باشند؛ اما تبدیل این ظرفیت به موتور واقعی رشد نیازمند مدیریت مدرن، سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ها و گام های جدی برای تبدیل پارک‌ها به محیط‌هایی سازگار با اقتصاد کم‌کربن است. تجربه جهانی نشان می‌دهد کشورهایی که این اجزا را باهم ترکیب کرده‌اند، موفق به جذب سرمایه و خلق زنجیره‌های ارزش توانمند شده‌اند، ایران نیز در صورت اجرای سیاست‌های نام‌برده می‌تواند از این فرصت بهره‌مند شود.
