شکاف مهارت ، بحران نیروی انسانی در صنایع ایران؛ گلوگاه پنهان نوسازی و رقابت‌پذیری صنعتی

صنایع و معادن: صنایع ایران در حالی در مسیر دیجیتالی شدن و نوسازی فناوری قرار گرفته‌اند که یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه صنعتی، یعنی نیروی انسانی ماهر، با کمبود جدی روبه‌رو است. شکاف میان دانش نظری و مهارت عملی، آموزش‌های ناکارآمد فنی و نبود ارتباط پایدار میان صنعت و نظام آموزشی، بحرانی خاموش را رقم زده که آثار آن در بهره‌وری، کیفیت تولید و رقابت‌پذیری صنایع به‌روشنی دیده می‌شود.

کمبود مهارت، تهدید پنهان تولید

بیش از دو دهه است که کارشناسان نسبت به کاهش مهارت در میان نیروهای صنعتی هشدار می‌دهند. بسیاری از کارخانه‌ها با وجود برخورداری از تجهیزات پیشرفته، از کمبود اپراتورهای متخصص و تکنسین‌های آموزش‌دیده رنج می‌برند.
بررسی‌های مراکز پژوهشی کشور نشان می‌دهد حدود ۴۰ درصد واحدهای تولیدی، نیروی انسانی خود را فاقد مهارت‌های لازم برای کار با فناوری‌های جدید می‌دانند. این وضعیت موجب افزایش هزینه‌های آموزشی داخلی و افت بهره‌وری شده است. در صنایع معدنی، فولاد و پتروشیمی، خطاهای انسانی ناشی از کمبود مهارت، سالانه میلیون‌ها دلار زیان به همراه دارد.

گسست میان آموزش و صنعت

نظام آموزشی کشور، به‌ویژه در حوزه‌های فنی و حرفه‌ای، نتوانسته خود را با نیازهای روز بازار کار هماهنگ کند. دانشگاه‌ها بیشتر بر آموزش نظری متمرکزند و مراکز فنی نیز از تجهیزات به‌روز و ارتباط ساختاریافته با صنایع محروم‌اند.
در کشورهای پیشرو مانند آلمان و کره جنوبی، همکاری میان صنایع و نهادهای آموزشی در قالب نظام «آموزش دوگانه» باعث شده نیروی کار پیش از ورود به بازار، مهارت‌های واقعی را بیاموزد. در ایران اما این حلقه مفقوده همچنان باقی‌مانده و موجب‌شده فارغ‌التحصیلان فنی، در عمل آمادگی کافی برای اشتغال مؤثر نداشته باشند.

فناوری نو و مهارت‌های کهنه

با گسترش فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی و رباتیک، نیاز به مهارت‌های نو در صنایع بیش از گذشته احساس می‌شود. اما زیرساخت‌های آموزشی متناسب با این تحولات هنوز ایجاد نشده است. بخش زیادی از نیروهای فنی کشور، آموزش خود را بر پایه فناوری‌های دهه‌های گذشته دریافت کرده‌اند. این شکاف زمانی خطرناک‌تر می‌شود که صنایع برای ارتقا و نوسازی به فناوری‌های پیچیده وارداتی وابسته باشند، در حالی که نیروی بومی توان به‌کارگیری و نگهداری آن را ندارد.

بازتعریف سرمایه انسانی

برای عبور از این بحران، نگاه به نیروی انسانی باید از هزینه به سرمایه تغییر کند. توسعه مهارت‌های فنی، سرمایه‌گذاری در آموزش‌های حین کار، ایجاد مراکز مهارت‌افزایی در جوار صنایع و تدوین استانداردهای ملی مهارت از اولویت‌های فوری است. صنعت بدون مهارت، همانند کارخانه‌ای بدون سوخت است؛ بی‌صدا از حرکت بازمی‌ماند.