صنعت نیمه‌رسانا (تراشه)، ستون فقرات فناوری مدرن، از گوشی‌های هوشمند تا خودروهای برقی و هوش مصنوعی را قدرت می‌بخشد. در سال 2025، این صنعت با ارزش 681.05 میلیارد دلار، به دلیل تقاضای فزاینده برای هوش مصنوعی (AI) و محاسبات پیشرفته، به سمت بازار 1 تریلیون دلاری تا سال 2030 پیش می‌رود. تراشه‌ها، که در دهه 1950 با اختراع ترانزیستور و مدارهای مجتمع متولد شدند، اکنون در همه جنبه‌های زندگی دیجیتال نفوذ کرده‌اند.
تراشه‌ها در صنایع متعددی حیاتی هستند. در خودروسازی، هر خودرو به طور متوسط 500 دلار تراشه مصرف می‌کند، که در خودروهای برقی به دلیل سیستم‌های پیشرفته‌تر تا 1000 دلار افزایش می‌یابد. کمبود تراشه در سال 2021، تولید جهانی خودرو را 61 میلیارد دلار کاهش داد. در فناوری اطلاعات، تراشه‌های پیشرفته، مانند GPUهای انویدیا، 32.4 درصد بازار نیمه‌رساناها را در بخش ارتباطات و دیتاسنترها تشکیل می‌دهند. مراقبت‌های بهداشتی از تراشه‌ها در تجهیزات تصویربرداری و دستگاه‌های تشخیصی بهره می‌برد، در حالی که صنایع دفاعی برای سیستم‌های رادار و موشک‌ها به آن‌ها وابسته‌اند. اینترنت اشیا و 5G نیز تقاضای تراشه‌های کم‌مصرف را افزایش داده‌اند.
تایوان با شرکت TSMC، که 55 درصد بازار جهانی ریخته‌گری را در سال 2023 در اختیار داشت، رهبر بلامنازع تولید تراشه‌های پیشرفته (3 و 5 نانومتری) است. کره جنوبی با سامسونگ و SK Hynix، 70 درصد بازار جهانی حافظه DRAM را کنترل می‌کند. ایالات متحده، با شرکت‌هایی مانند انویدیا، اینتل، و برادکام، 71.5 درصد ارزش بازار نیمه‌رساناها را در سال 2024 به خود اختصاص داده و در طراحی و تحقیق و توسعه پیشتاز است. هلند با ASML، تولیدکننده تجهیزات لیتوگرافی، و ژاپن با شرکت‌های تجهیزات تست، نقش‌های کلیدی دارند. چین، با درآمد 175 میلیارد دلاری در سال 2023، در حال رشد است اما به دلیل محدودیت‌های صادراتی آمریکا، در فناوری‌های پیشرفته عقب مانده است.
در ایران، صنعت نیمه‌رسانا در مراحل اولیه است. شرکت‌هایی مانند صاایران در تولید تراشه‌های ساده برای صنایع دفاعی فعال‌اند، اما تحریم‌ها و کمبود فناوری پیشرفته، توسعه را محدود کرده‌اند. با این حال، پتانسیل نیروی انسانی و همکاری‌های منطقه‌ای، مانند پروژه‌های مشترک با روسیه، فرصت‌هایی برای رشد ایجاد کرده است.
چشم‌انداز آینده صنعت تراشه به سمت فناوری‌های 2 نانومتری، بسته‌بندی پیشرفته (مانند CoWoS) و پایداری زیست‌محیطی پیش می‌رود. چالش‌هایی مانند تنش‌های ژئوپلیتیکی (به‌ویژه بین آمریکا و چین) و کمبود مواد اولیه مانند نئون و پالادیوم، ریسک‌هایی ایجاد کرده‌اند. ایران با سرمایه‌گذاری در آموزش و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند در این صنعت استراتژیک جایگاه خود را تقویت کند، اما نیازمند رفع موانع ساختاری است.
