تحول جهانی صنعت دارو و جایگاه ایران
صنایع و معادن: جهان اکنون شاهد یک تحول بنیادین در حرکت سریع به سمت نوآوری، زیستفناوری، مقررات پیچیدهتر و نیاز به زنجیره تأمین مقاومتر در صنعت دارو است. ایران در این میان دارای ظرفیتهایی مانند بازار داخلی بزرگ، تجربه تولید داروهای ژنریک و شبکه پخش مناسب است اما بحران تحریمها، کمبود سرمایه در تحقیق و توسعه پیشرفته، نوسانهای ارزی و کمبود مقیاس تولیدی مانع رشد سریعتر شدهاند.
روندهای کلان صنعت دارو در جهان
1- افزایش حجم بازار دارویی و زیستفناوری: در سالهای اخیر، بازار جهانی دارو نه تنها بهواسطه جمعیت رو به پیرشدن و ابتلا به بیماریهای مزمن گسترده رشد کرده است، بلکه بایوسیمیلارها (داروهای مشابه پس از پایان پُتنتِ داروهای اصلی) نیز سهم چشمگیری میگیرند.
2- تغییرات دیجیتال و فناوری در تولید و تأمین مواد مؤثر(APIs) و فرایندهای تولید مداوم: برای کاهش هزینهها، افزایش کیفیت و سرعت تولید، شرکتهای دارویی به سمت فناوریهایی مانند هوش مصنوعی در طراحی دارو، تولید مداوم به جای تولید مرحلهای، و ردیابی در زنجیره تأمین سوق یافتهاند.
3- وابستگی به برخی کشورها برای تولید API و تأثیر ناپایداری زنجیره تأمین: تولید مواد خام و فعال داروها عمدتاً در چین، هند و چند کشور آسیای جنوبشرقی انجام میشود. این وابستگی در مواقع بحرانهای لجستیکی یا تحریمها، موجب تأخیر یا کمبود میشود.
فناوری، سیاست و مقررات
پزشکی دقیق و درمانهای ژنی/ سلولی: درمانهای شخصیسازیشده، ژندرمانی و فناوری mRNA (پس از تجربه کووید ۱۹) از اولویتهای تحقیق و سرمایهگذاریاند.
مقررات کنترل قیمت و فشارهای قانونی: در برخی کشورها، دولتها برای کنترل هزینه سلامت بیماران، مقررات سختگیرانهای در قیمت دارو، بازپرداخت بیمهای و روشهای تأیید دارو تصویب کردهاند. این فشارها گاهی سودآوری شرکتها را کاهش داده و انگیزه ورود به بازار داروهای نوظهور را پایین آورده است.
ضعفها و مخاطرات جهانی
تحریمها و محدودیت دسترسی به مواد اولیه / تکنولوژی: واردات مواد مؤثر دارویی و تجهیزات پیشرفته در ایران تحت تأثیر تحریمهای بینالمللی قرار دارد، که مانع تأمین برخی داروهای خاص و تکنولوژی پیشرفته تولید میشود.
نوسانات ارزی و تورمهای داخلی: قیمت تمامشده دارو بسیار وابسته به ارز واردات مواد و تجهیزات است؛ نوسان نرخ ارز افزایش هزینه تولید و واردات را تحمیل میکند.
محدودیت تحقیق و توسعه : سرمایهگذاری در داروهای نوین یا درمانهای پیشرفته بهویژه در زمینه سلولی و ژنی، به دلیل هزینهها، ریسک بالا و توان فنی محدود کمتر شده است.
زنجیره توزیع و اقلیت مقیاس: تعداد شرکتهای دارویی زیاد اما بسیاری با ظرفیت محدود؛ مقیاسهای کوچک باعث میشود هزینهها در واحد محصول بالا باشد و رقابت با داروهای وارداتی سختتر.
ظرفیتهای بومی ایران
بازار بزرگ داخلی با رشد پایدار: طبق گزارش Iran Pharmaceutical Market، ارزش بازار دارویی ایران در سال 2028 به حدود ۷٫۹ میلیارد دلار میرسد.
پیشرفت در تولید مداوم: روندی که ایران نیز در آن وارد شده است؛ شرکتهای داخلی و نهادهای فناوری در حال کار برای افزایش بهرهوری، کاهش ضایعات و کاهش زمان تولید از طریق فناوریهای جدید هستند.
زنجیره توزیع نسبتاً گسترده داخلی: دسترسی دارو به استانها و نقاط دورافتاده نسبتاً خوب است، به ویژه برای داروهای عمومی و ژنریک. ترکیب شرکتهای بزرگ دارویی ایران با شبکههای توزیع محلی یکی از نقاط قوت محسوب میشود.
ایران در دهه نوین دارویی
تقویت زیرساخت تحقیق و توسعه و انتقال فناوری: همکاری با شرکتهای بایوتک بینالمللی، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی میتواند به تولید داروهای پیشرفته کمک کند.
اصلاح مقررات و تسریع فرایند تأیید: بهروزکردن استانداردهای ملی مطابق با GMP و مقررات بینالمللی، کاهش موانع اداری، بهینهسازی زمان ارزیابی دارو، و امکان جذب سرمایه گذاری خارجی در حوزه دارو.
پایداری زنجیره تأمین: تنوع در تأمینAPI، ذخیره استراتژیک مواد اولیه، کنترل کیفیت دقیق، و جلوگیری از انحصار در تأمین یکی دو کشور خاص.
حمایتهای مالی و اقتصادی: تثبیت نرخ ارز، اعطای تسهیلات بانک مرکزی، گمرکی و مالیاتی برای صنایع دارویی، سیاست قیمتگذاری که توان مالی شرکتها را حفظ کند در حالی که دسترسی مردم به داروی مطلوب را تضمین کند.
استفاده از دیجیتالسازی، هوش مصنوعی و تولید نوآورانه: پذیرش فناوریهایی مانند دیجیتال تویین در تولید دارو، ردیابی دارو در زنجیره تأمین، تولیدات سفارشی، و بهبود کیفیت محصول.
