صنایع و معادن: صنعت دامپروری ایران در سال 1404 با چالش‌های چندوجهی دست‌وپنجه نرم می‌کند. گزارش 2024 فائو، تولید سالانه شیر ایران را 7.9 میلیون تن برآورد کرد، اما کاهش 14درصد مصرف لبنیات و تعطیلی 80درصد واحدهای تولیدی طی دو دهه، زنگ خطر را به صدا درآورده است. از تورم نهاده‌ها تا خشکسالی و سیاست‌های ناکارآمد، این صنعت در آستانه تحول یا فروپاشی است.
گرانی نهاده‌ها: زنجیره تأمین در تنگنا
افزایش 276درصدی قیمت نهاده‌های دامی، مانند ذرت و سویا، در 1403 هزینه‌های تولید را سرسام‌آور کرده است. گزارش اقتصاد24 نشان می‌دهد وابستگی 70درصد خوراک دام به واردات، قیمت تمام‌شده محصولات دامی را 65درصد بالا برده است. نرخ ارز 90هزار تومانی، هزینه‌های وارداتی را تشدید کرده و قیمت یک کیلوگرم گوشت گوسفندی را به 800هزار تومان رسانده است. این گرانی، واحدهای کوچک را از گردونه رقابت خارج کرده و تولید را به 208هزار تن کمتر از 1402 رسانده است.
خشکسالی: مراتع در حال محو
خشکسالی پنج‌ساله، مراتع ایران را به شدت تضعیف کرده است. گزارش 2025 سازمان IPCC کاهش 15درصد بارندگی در مناطق خشک ایران را تأیید کرد، که 40درصد مراتع را غیرقابل‌استفاده کرده است. این وضعیت، دامداران سنتی را که 60درصد تولید گوشت را تأمین می‌کنند، به مهاجرت اجباری واداشته است. مصرف آب در دامپروری صنعتی، که 20درصد منابع آبی را به خود اختصاص می‌دهد، فشار بر منابع زیرزمینی را افزایش داده و تنش‌های منطقه‌ای را تشدید کرده است.
کاهش مصرف داخلی: سفره‌های خالی
کاهش قدرت خرید، مصرف پروتئین حیوانی را به شدت کاهش داده است. گزارش یورونیوز نشان می‌دهد سرانه مصرف لبنیات از 130 کیلوگرم در 1390 به 55 کیلوگرم در 1403 رسیده، در حالی که میانگین جهانی 150 کیلوگرم است. گوشت قرمز نیز از 8 کیلوگرم به 5 کیلوگرم کاهش یافته است. این روند، به سوءتغذیه در 27درصد خانوارها منجر شده و خطر بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان را افزایش داده است.
صادرات در برابر نیاز داخلی
در حالی که مصرف داخلی کاهش یافته، صادرات محصولات لبنی در 1403 با رشد 43درصد به 587,347 تن و ارزش 948.9 میلیون دلار رسید. این رشد، عمدتاً به دلیل افزایش تقاضای کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان، رخ داده است. با این حال، گزارش سال 2024 DairyGlobal نشان می‌دهد که تمرکز بر صادرات، عرضه داخلی را محدود کرده و قیمت شیر پاستوریزه را به 550هزار ریال رسانده است. این سیاست، سلامت عمومی را به نفع درآمد ارزی قربانی کرده است.
زیرساخت‌های ضعیف: فناوری عقب‌مانده
فرسودگی تجهیزات و کمبود فناوری‌های نوین، بهره‌وری را کاهش داده است. گزارش 2025 WMStrategy نشان می‌دهد 70درصد واحدهای دامپروری ایران از تجهیزات قدیمی استفاده می‌کنند، که راندمان تولید را 30درصد پایین‌تر از استانداردهای جهانی نگه داشته است. نبود سیستم‌های مدیریت هوشمند، مانند DSS، هزینه‌های تولید را 25درصد افزایش داده است. در مقابل، کشورهایی مانند آلمان با استفاده از IoT، هزینه‌های دامپروری را 20درصدکاهش داده‌اند.
راهکارها: بازسازی صنعت
برای احیای دامپروری، اقدامات فوری لازم است. کاهش وابستگی به نهاده‌های وارداتی از طریق کشت داخلی ذرت و سویا، هزینه‌ها را تا 15درصد کاهش می‌دهد. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بازیافت آب، مانند ZLD، مصرف آب را 30درصد کم می‌کند. یارانه‌های هدفمند برای دهک‌های پایین، مصرف پروتئین را 20درصد افزایش می‌دهد. الگوی هلند، با تولید 12 میلیون تن شیر با 1.8 میلیون گاو، نشان می‌دهد که بهره‌وری بالا با فناوری امکان‌پذیر است. ایجاد نهادهای مستقل برای نظارت بر سیاست‌های صادراتی و توزیع نیز ضروری است.
چشم‌انداز: پایداری یا سقوط؟
بدون اصلاحات، دامپروری ایران در معرض فروپاشی است. گزارش World Economic Forum هشدار می‌دهد که ادامه روند کنونی، امنیت غذایی را به خطر می‌اندازد. با سرمایه‌گذاری در فناوری، اصلاح سیاست‌های ارزی، و حمایت از دامداران، ایران می‌تواند تولید را 25درصد افزایش دهد و مصرف پروتئین را به سطح جهانی نزدیک کند. اما اگر طوفان گرانی و خشکسالی مهار نشود، سفره‌های ایرانی خالی‌تر خواهند شد.
چشم‌انداز جهانی صنعت دامپروری
صنعت دامپروری جهان در سال ۲۰۲۵ بیش از هر زمان دیگری در حال تجربه تحولات اقتصادی و فناورانه چشمگیری است. بر مبنای آخرین تحلیل‌ها، حجم تولید گوشت جهانی بین ۳۷۰ تا ۳۸۰ میلیون تن پیش‌بینی می‌شود نسبت به سال‌های گذشته ۲ تا ۳ درصد افزایش داشت.
در ارزش بازار، صنعت دام و طیور بین ۱.۳۷ تریلیون دلار (2024) تا حدود ۱.۴ تریلیون دلار در ۲۰۲۵ و چشم‌اندازی فراتر از ۱.۶ تریلیون دلار تا ۲۰۳۴ پیش‌بینی می‌شود.
از جنبه فناوری، بازار دامپروری دقیق(PLF) نیز با رشد سالانه حدود ۱۱ تا ۱۲ درصد، به ارزش تقریبی ۶.۸ میلیارد دلار در ۲۰۲۵ رسیده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۴ به حدود ۱۸ میلیارد دلار برسد. PLF با بهره‌گیری از حسگرها، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی، امکان نظارت بلادرنگ بر سلامت و رفاه حیوانات را فراهم کرده و کارایی تولید را تا حدود قابل توجهی افزایش می‌دهد.
در سطح زیست‌محیطی، بخش دامپروری اکنون مسئول حدود ۱۴.۵درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی است و حدود ۳۰ درصد از مصرف آب در کشاورزی را به خود اختصاص می‌دهد.
