صنعت هوش مصنوعی در مدار فضا

صنعت هوش مصنوعی(AI) در اکتشافات فضایی، نقشی تحول‌آفرین در پیشبرد مأموریت‌های فضایی و تحلیل داده‌های پیچیده ایفا می‌کند. در سال 2025، هم‌افزایی هوش مصنوعی و فناوری‌های فضایی، از تحلیل تصاویر ماهواره‌ای تا هدایت خودکار فضاپیماها، صنایع هوافضا را بازتعریف کرده است. بازار جهانی فناوری‌های فضایی با ارزش 470 میلیارد دلار در سال 2024، با نرخ رشد سالانه 9.7 درصد، تا سال 2030 به 840 میلیارد دلار خواهد رسید. هوش مصنوعی، با کاهش هزینه‌ها و افزایش دقت، موتور محرک این رشد است.
در سطح جهانی، ناسا از هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌های مریخ‌نورد «استقامت» استفاده می‌کند، که در سال 2024 با شناسایی خودکار الگوهای زمین‌شناسی، زمان تحلیل را 40 درصد کاهش داد. شرکت اسپیس‌ایکس از یادگیری ماشین برای بهینه‌سازی مسیرهای پرتاب و کاهش مصرف سوخت بهره می‌برد، که هزینه‌های پرتاب را تا 20 درصد کاهش داده است. در اروپا، آژانس فضایی اروپا (ESA) با مدل‌های هوش مصنوعی مولد، شبیه‌سازی‌های دقیق‌تری از آب‌وهوای فضایی ارائه می‌دهد. چین نیز با استفاده از هوش مصنوعی در ایستگاه فضایی تیان‌گونگ، نظارت بر سیستم‌های خودکار را بهبود بخشیده است. این فناوری‌ها در صنایع مخابراتی (مانند شبکه‌های 5G ماهواره‌ای)، دفاعی (مانند پهپادهای فضایی)، و علوم محیطی (مانند پایش تغییرات اقلیمی) کاربرد دارند.
در ایران، صنعت فضایی با پرتاب ماهواره‌هایی مانند «نور 3» در سال 1402 پیشرفت‌هایی داشته است. سازمان فضایی ایران از هوش مصنوعی برای تحلیل تصاویر ماهواره‌ای در پایش منابع طبیعی و بلایای طبیعی استفاده می‌کند، اما محدودیت‌های فناوری و تحریم‌ها مانع پیشرفت هستند. گزارش شاخص هوش مصنوعی ایران 1403 نشان می‌دهد ایران در منطقه جایگاه دوم را در پروژه‌های هوش مصنوعی دارد، اما در زیرساخت‌های پردازشی پیشرفته، مانند پردازنده‌های گرافیکی (GPU)، رتبه پنجم را کسب کرده است. شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی، مانند صاایران، در توسعه الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌های فضایی فعال‌اند، اما وابستگی به قطعات وارداتی چالش‌ساز است. چشم‌انداز آینده این صنعت به سمت خودکارسازی کامل مأموریت‌های فضایی پیش می‌رود. ناسا پروژه‌های هوش مصنوعی مانندStarling را برای هدایت گروهی ماهواره‌های کوچک(CubeSats) توسعه می‌دهد. در ایران، همکاری با کشورهایی مانند روسیه برای توسعه ماهواره‌های مجهز به هوش مصنوعی می‌تواند پتانسیل منطقه‌ای را تقویت کند. با این حال، چالش‌هایی مانند کمبود سرمایه‌گذاری (10 میلیارد دلار کمتر از کشورهای منطقه) و ضعف در چارچوب‌های قانونی و اخلاقی هوش مصنوعی، توسعه را محدود کرده‌اند. رفع تحریم‌ها، تقویت زیرساخت‌های پردازشی، و آموزش نیروی متخصص می‌تواند ایران را به بازیگری کلیدی در این حوزه تبدیل کند.