صنعت گاز طبیعی فشرده(CNG) در ایران، به‌عنوان جایگزینی پاک و اقتصادی برای بنزین و گازوئیل، از دهه 1380 به بلوغ رسیده و نقش مهمی در سبد سوخت حمل‌ونقل ایفا می‌کند. با وجود ذخایر عظیم گازی ایران(33.5 تریلیون مترمکعب، بزرگ‌ترین در جهان)، این صنعت با چالش‌ها و نوآوری‌هایی مواجه است که چشم‌انداز آن را در سال 2025 شکل می‌دهند.
پیشرفت‌های تاریخی و زیرساختی
ایران از سال 1356 با طرح آزمایشی گازسوز کردن 1200 خودرو در شیراز وارد این حوزه شد. از سال 1379، با تأسیس سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، این صنعت شتاب گرفت. تا سال 2025، ایران با 2435 جایگاه CNG، 4.5 میلیون خودروی دوگانه‌سوز، و مصرف روزانه 21 میلیون مترمکعب گاز، بزرگ‌ترین ناوگان CNG جهان را دارد. این زیرساخت شامل 12 شرکت تأمین‌کننده تجهیزات جایگاهی، 6 شرکت تولید مخزن، و 63 شرکت تعمیر و نگهداری است. این توسعه، جایگزین 63 میلیارد لیتر بنزین شده و سالانه 10 میلیون لیتر صرفه‌جویی در مصرف بنزین ایجاد کرده است.
نوآوری‌های اخیر
نوآوری‌های اخیر در صنعت CNG ایران شامل بهبود مخازن و سیستم‌های تزریق سوخت است. شرکت‌های ایرانی مانند گازسوزان، مخازن نوع 1 و 2 را با هزینه‌های رقابتی تولید می‌کنند که نسبت به نمونه‌های خارجی 30 درصد ارزان‌ترند. استفاده از فناوری‌های دیجیتال، مانند سیستم‌های مانیتورینگ جایگاه‌ها با حسگرهای IoT، بهره‌وری را افزایش داده است. برای مثال، جایگاه‌های جدید در تهران با سیستم‌های کنترل از راه دور، زمان سوخت‌گیری را 20 درصد کاهش داده‌اند. همچنین، توسعه پیشرانه‌های پایه گازسوز توسط ایران‌خودرو در همکاری با شرکت‌های آلمانی، کارایی موتورهای CNG را بهبود بخشیده است.
مزایا و تأثیرات
CNG با آلایندگی کمتر (90 درصد کاهش در PM و NOx نسبت به بنزین) به کاهش آلودگی کلان‌شهرها کمک کرده است. قیمت آن (حدود نصف بنزین) و دسترسی به ذخایر گازی داخلی، هزینه‌های یارانه‌ای دولت را کاهش داده است. این صنعت برای هزاران نفر اشتغال‌زایی کرده و از سال 1380 تا 1394، 860 میلیارد دلار صرفه‌جویی در یارانه‌های سوخت ایجاد کرده است.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
با وجود پیشرفت‌ها، موانعی مانند خودروهای فرسوده، هزینه بالای تبدیل (تا 8 هزار دلار)، و کمبود جایگاه‌های جدید رشد صنعت را محدود کرده‌اند. نیمی از ظرفیت 2500 جایگاه CNG خالی است، و سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری و الزام عرضه ارز در سامانه نیما، سودآوری صادرکنندگان را کاهش داده است. تحریم‌ها نیز دسترسی به فناوری‌های پیشرفته را دشوار کرده‌اند. ایران با پتانسیل صادرات CNG به کشورهای همسایه، مانند عراق و پاکستان، می‌تواند جایگاه خود را تقویت کند. توسعه جایگاه‌های هوشمند و حمایت‌های دولتی، مانند یارانه برای تبدیل خودروها، می‌تواند مصرف CNG را تا 30 میلیون مترمکعب در روز افزایش دهد.
