صنایع و معادن: بانکداری به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد جهانی، در دو دهه اخیر با تحولی بنیادین مواجه شده است. گسترش فین‌تک‌ها، هوش مصنوعی، بانکداری باز و اپلیکیشن‌های مالی، چهره بانک‌ها را از سازوکارهای سنتی به نهادهایی هوشمند و دیجیتال تغییر داده است. اما در حالی که بانک‌های جهان در حال رقابت برای ارائه خدمات لحظه‌ای و مبتنی بر فناوری هستند، بانکداری ایران همچنان با چالش‌هایی چون کُندی یا قطعی اینترنت، تحریم‌ها و نبود زیرساخت‌های باثبات دست‌وپنجه نرم می‌کند.
مسیر جهانی؛ فراتر از بانک‌های فیزیکی
بانک‌های بزرگ دنیا مانند JPMorgan Chase، HSBC، BNP Paribas و Deutsche Bank طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری عظیمی در فناوری‌های دیجیتال انجام داده‌اند. طبق گزارش McKinsey 2024، بیش از ۷۵ درصد تراکنش‌های بانکی جهانی اکنون به‌صورت دیجیتال انجام می‌شود و بانکداری موبایلی، اصلی‌ترین کانال ارتباط با مشتریان شده است. بانک‌ها همچنین با کمک داده‌کاوی، تجربه‌های شخصی‌سازی‌شده و سیستم‌های اعتبارسنجی مبتنی بر هوش مصنوعی را ارائه می‌دهند.
در برخی کشورها، نظیر سوئد و کره‌جنوبی، میزان استفاده از پول نقد به کمتر از ۱۰ درصد کل تراکنش‌ها رسیده و بانکداری سنتی جای خود را به «بانکداری بی‌شاخه» داده است. ظهور «نئوبانک‌ها» نظیر Revolut و N26 نیز نشان‌دهنده گرایش به حذف فیزیکی بانک و تمرکز صرف بر خدمات آنلاین است.
توسعه محبوس در محدودیت‌ها
در ایران، گرچه خدمات بانکداری الکترونیک طی سال‌های اخیر گسترش یافته و اپلیکیشن‌هایی چون «همراه بانک»، «رمزپویا» و «درگاه‌های پرداخت» به جزئی از زندگی روزمره مردم بدل شده‌اند، اما زیرساخت‌های ارتباطی همچنان ضعف جدی دارد. قطعی‌های مکرر اینترنت، محدودیت‌های پهنای باند و نبود دسترسی پایدار به‌ویژه در استان‌ها و مناطق کم‌برخوردار، موجب‌شده کاربران نتوانند با اطمینان به بانکداری دیجیتال اعتماد کنند.
بانک‌های ایرانی همچنین به دلیل تحریم‌های مالی، از سوئیفت و سایر سامانه‌های تبادل بانکی بین‌المللی محروم‌اند. در حالی که کشورهای دیگر به سمت «بانکداری باز» (Open Banking) حرکت کرده‌اند و مشتریان می‌توانند حساب‌های مختلف خود را در یک پلتفرم یکپارچه مشاهده و مدیریت کنند، در ایران هنوز بسیاری از بانک‌ها سامانه‌های یکپارچه ندارند و کاربران ناچارند برای هر بانک یک اپلیکیشن جداگانه نصب کنند.
مسیر پیش‌رو
کارشناسان بر این باورند که بدون بازطراحی زیرساخت‌های ارتباطی و بانکی، امکان توسعه صنعت بانکداری دیجیتال در ایران وجود نخواهد داشت. همچنین، تدوین قوانین جامع در حوزه بانکداری الکترونیک، بهبود وضعیت اینترنت ملی، کاهش فیلترینگ، و سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی در حوزه فناوری مالی، از جمله الزامات حیاتی است. در سطح کلان، ورود بانک‌ها به بانکداری باز، همکاری با استارت‌آپ‌های فین‌تک، و توسعه سیستم‌های ابری و رمزنگاری‌شده می‌تواند آغازگر یک تحول باشد. اما همه این‌ها، مستلزم برطرف شدن گره‌ای به نام «اینترنت پایدار و آزاد» است؛ گره‌ای که اگر باز نشود، بانکداری در ایران از قافله جهانی عقب‌تر خواهد ماند.
