صنایع و معادن: صنعت ساخت‌وساز ایران در سال‌های اخیر تصویری دوگانه از خود نشان داده است: گزارش‌های بازار و دیتابانک‌های بین‌المللی برخی رشد و چشم‌انداز بلندمدت مثبت را ثبت می‌کنند، اما واقعیت در پای کارگاه‌ها اغلب تعطیلی‌های موقت، تأخیر در پروژه‌ها و رکود تقاضاست. برای نمونه برخی گزارش‌های آماری بر رشد بازار در ۲۰۲۵ اشاره دارند، اما تحلیلگران بخش خصوصی هشدار می‌دهند که تنگناهای انرژی، تورم بالا و کمبود سرمایه، رشد را به رکود تبدیل کرده است.
موتورِ خاموش؛ نقش بحران انرژی در تعمیق رکود
یکی از مهم‌ترین عواملِ رکود، بحران برق و گاز است. قطعی‌های برنامه‌ریزی‌شده و اضطراری، تأمین برق کارگاه‌های ساختمانی و خطوط تولید مصالحی مثل سیمان و کاشی را مختل کرده و هزینه‌های تولید را بالا برده است. گزارش‌های مِد و تحلیل‌های مراکز پژوهشی نشان می‌دهد که کسری انرژی و اعمال محدودیت‌های تولید می‌تواند به کاهش فعالیت صنعتی و ساخت‌وساز در ۲۰۲۵ بیانجامد. همزمان، دستورهای مقطعی برای تعطیلی ادارات و کسب‌وکارها در موج‌های گرما، فشار را بر تقاضای پروژه‌های عمرانی بیشتر کرده است.
مواد پایه در سراشیبی؛ پیامد برای سیمان و مصالح
مصرف و تولید سیمان و سایر مصالح ساختمانی نشانه‌های کاهش را نشان می‌دهد؛ برخی گزارش‌ها افت تولید و مصرف سیمان در سال‌های اخیر را ثبت کرده‌اند که با تعطیلی موقت واحدها و کاهش صادرات کلینکر هم‌راستاست. این وضعیت، به‌ویژه برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی و انبوه‌سازی دولت مشکل‌آفرین شده و زنجیره تأمین را با تأخیرهای چند ماهه روبه‌رو ساخته است.
تقاضا کجا رفته است؟ دلار، تورم و رفتار خریدار
تورم بالا، رشد ناهمگون قیمت مسکن و ناتوانی خانوارها در تأمین سود وام باعث شده تقاضای مصرفی برای مسکن کاهش یابد؛ در عین حال سرمایه‌گذاران نیز به دلیل ریسک‌های ارزی و بازده نامشخص، ورود به پروژه‌های ساختمانی جدید را به تعویق می‌اندازند. در نتیجه، نرخ صدور پروانه‌های ساختمانی و شروع پروژه‌های جدید در برخی شهرها کاهش یافته و بازار به سمت رکود حرکت کرده است.
چالش سرمایه و نقدینگی؛ بن‌بست تأمین مالی پروژه‌ها
بازار ساخت‌وساز به تأمین مالی بلندمدت نیاز دارد؛ اما در فضای فعلی، هزینه تسهیلات بانکی بالا و دسترسی به سرمایه خارجی محدود است. تحریم‌ها، عدم اطمینان اقتصادی و چشم‌انداز سود پایین، سرمایه‌گذاران خصوصی را محتاط کرده و پروژه‌هایی که به قراردادهای بین‌المللی و واردات مصالح وابسته‌اند، با مشکل نقدینگی و تأخیر تأمین مواجه‌اند.
راهکارهای خروج از رکود
کارشناسان راهکارهای چندلایه پیشنهاد می‌کنند: نخست: حل کوتاه‌مدت بحران انرژی از طریق تخصیص معقول برق و ایجاد مشوق برای نصب مولدهای تجدیدپذیر در سایت‌های ساختمانی. دوم: محرک‌های مالی هدفمند برای احیای تقاضای مسکن اجتماعی و وام‌های کم‌بهره برای سازندگان کوچک. سوم: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های ساختمانی پیشرفته(پیش‌ساخته‌سازی، چاپ سه‌بعدی، دیجیتال‌سازی پروژه‌ها) تا هزینه ساخت و زمان اجرا کاهش یابد و تاب‌آوری زنجیره تأمین افزایش یابد.
چه باید کرد؟ اولویت‌های سیاست‌گذار
برای بازگرداندن رونق، لازم است دولت و بخش خصوصی در سه محور هماهنگ شوند: تسهیل دسترسی به تامین مالی کم‌هزینه، تضمین ثبات انرژی حداقلی برای پروژه‌های اساسی و بسته‌های تشویقی برای جذب فناوری و سرمایه‌گذاری خارجی در بخش ساخت‌وساز. بی‌عملی در این سه حوزه می‌تواند منجر به تشدید رکود، افزایش بیکاری در بخش ساختمانی و افت سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی شود.
در انتظار تصمیمِ شجاعانه
صنعت ساخت‌وساز ایران در وضعیت گذار قرار دارد؛ نشانه‌هایی از ظرفیت رشد وجود دارد، اما بدون مدیریت بحران انرژی، اصلاحات مالی و پذیرش فناوری جدید، چشم‌انداز بهبود ضعیف خواهد ماند. اگر قرار است ساخت‌وساز نقش خود را در رشد اقتصادی ایفا کند، امروز زمان تصمیم‌گیری‌های هدفمند و اجرای فوری سیاست‌های تاب‌آوری است.
چشم‌انداز جهانی
صنعت ساخت‌وساز در ۲۰۲۵ وارد دوره‌ای پرنوسان شده است: پس از رشد در ۲۰۲۳-۲۰۲4، تحلیل‌های تازه کاهش کوتاه‌مدت فعالیت و سپس بازگشت ملایم را پیش‌بینی می‌کنند. آکسفورد اقتصاد برآورد کرده فعالیت ساخت‌وساز جهانی در ۲۰۲۵ حدود ۲.۴درصدکاهش یابد و پس از آن در ۲۰۲۶ روندی صعودی داشته باشد.
چند نیروی همزمان فشار می‌آورند: افزایش هزینه‌ها و تورم مصالح، کسری نیروی ماهر، و کاهش بهره‌وری که مک‌کنزی آن را یکی از مسائل کلیدی صنعت می‌داند و دیجیتال‌سازی و اتوماسیون را به‌عنوان راهبردهای اصلی برای بازیابی کارایی توصیه می‌کند. از سوی دیگر، گزارش‌های بازار جهانی نشان می‌دهد بخش‌هایی مانند مسکن و زیرساخت‌های دولتی در برخی مناطق (به‌ویژه آسیا و بخش‌هایی از آمریکای لاتین) محرک رشد خواهند بود، در حالی که پروژه‌های غیرمسکونی در بازارهای توسعه‌یافته با احتیاط بیشتری اجرا می‌شوند.
