صنعت هواکش‌های خانگی و صنعتی، که برای بهبود کیفیت هوا و تهویه در محیط‌های مسکونی و صنعتی طراحی شده‌اند، به یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد جهانی تبدیل شده است. این صنعت با رشد تقاضا برای محیط‌های سالم‌تر، پایداری زیست‌محیطی، و پیشرفت‌های دیجیتال، در حال تحول است. در جهان، نوآوری‌های فناورانه و استانداردهای سختگیرانه، بازار را به سمت هواکش‌های هوشمند و کم‌مصرف سوق داده‌اند، در حالی که در ایران، این صنعت با چالش‌های ساختاری و فرصت‌های صادراتی دست‌وپنجه نرم می‌کند. بر اساس گزارش‌های معتبر، بازار جهانی هواکش‌ها در سال 2025 تحت تأثیر عوامل متعددی مانند تغییرات اقلیمی، شهرنشینی، و نیاز به کیفیت هوای بهتر، رشد چشمگیری را تجربه می‌کند.
بازار جهانی: نوآوری، پایداری و تقاضای رو به رشد
بازار جهانی هواکش‌های خانگی و صنعتی در سال 2023 ارزشی بالغ بر 20.7 میلیارد دلار داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 با نرخ رشد مرکب سالانه(CAGR) 7.8 درصد به بیش از 35 میلیارد دلار برسد. این رشد به عواملی مانند افزایش درآمد سرانه، بازسازی خانه‌ها، و نگرانی‌های زیست‌محیطی مانند گرمایش جهانی و آلودگی هوا وابسته است. شرکت‌های پیشرو مانند ebm-papst آلمان، دایکین ژاپن، و پاناسونیک با تولید هواکش‌های کم‌مصرف، بی‌صدا و مجهز به فناوری‌های هوشمند، استانداردهای جدیدی تعریف کرده‌اند. هواکش‌های مجهز به اینترنت اشیا و فیلترهای پیشرفته HEPA، که قادر به حذف ذرات معلق و آلاینده‌ها هستند، در بازارهای اروپا و آمریکا محبوبیت زیادی کسب کرده‌اند. برای مثال، هواکش‌های هوشمند با حسگرهای کیفیت هوا که به طور خودکار فعال می‌شوند، در شهرهای آلوده‌ای مانند لندن و لس‌آنجلس تقاضای بالایی دارند.
شهرنشینی سریع، به‌ویژه در آسیا و اقیانوسیه، که 60 درصد از بازار جهانی را تشکیل می‌دهد، تقاضا برای هواکش‌های خانگی را افزایش داده است. کوچک شدن واحدهای مسکونی در کلان‌شهرها، نیاز به سیستم‌های تهویه کارآمد و کم‌جا را تقویت کرده است. علاوه بر این، استانداردهای زیست‌محیطی مانند مقررات اتحادیه اروپا برای کاهش مصرف انرژی(Ecodesign Directive) تولیدکنندگان را به سمت طراحی محصولاتی با بهره‌وری انرژی بالا سوق داده است. فناوری‌های جدید مانند هواکش‌های مجهز به موتورهای الکترونیکی کموتاسیون‌شده(EC) مصرف انرژی را تا 50 درصد کاهش داده‌اند. شرکت‌هایی مانند Systemair سوئد نیز با تولید سیستم‌های تهویه یکپارچه برای خانه‌های هوشمند، بازار را متحول کرده‌اند. این تحولات، همراه با افزایش آگاهی عمومی درباره کیفیت هوای داخلی(IAQ)، بازار را به سمت رشد پایدار هدایت می‌کند.
وضعیت ایران: چالش‌ها، پتانسیل‌ها و موانع ساختاری
در ایران، صنعت هواکش‌های خانگی و صنعتی از دهه 1330 با فعالیت فروشگاه‌هایی مانند ایندولا شکل گرفت و با شرکت‌هایی مانند ایران فن، البرز فن، و دمنده توسعه یافت. بازار لوازم خانگی ایران، از جمله هواکش‌ها، ظرفیت 6 میلیارد دلاری دارد، اما 2 میلیارد دلار آن به دلیل قاچاق محصولات بی‌کیفیت از چین و ترکیه از دسترس تولیدکنندگان داخلی خارج است. حدود 1500 واحد تولیدی در این بخش فعال‌اند، اما نبود تشکل صنفی مستقل و فعالیت زیر نظر اتحادیه الکتریک، مانع از استانداردسازی و توسعه بازار شده است.
چالش‌های اصلی این صنعت در ایران شامل فرسودگی تجهیزات، وابستگی به قطعات وارداتی، و کمبود سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که هزینه‌های تحقیق و توسعه در این صنعت کمتر از 0.5 درصد ارزش افزوده است، در حالی که در کشورهای پیشرفته به 3 درصد می‌رسد. قطعی برق، به‌ویژه در تابستان، تولید را مختل کرده و هزینه‌های اضافی مانند استفاده از ژنراتورها را تحمیل کرده است. برای مثال، قطعی برق در سال 1403 به کاهش 20 درصدی تولید برخی واحدهای صنعتی منجر شد. علاوه بر این، تحریم‌های بین‌المللی دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و مواد اولیه را محدود کرده و هزینه‌های تولید را افزایش داده است.
با این حال، ایران از فرصت‌های صادراتی قابل‌توجهی برخوردار است. بازارهای منطقه‌ای مانند عراق، افغانستان، و کشورهای حاشیه خلیج فارس تقاضای بالایی برای هواکش‌های ایرانی دارند. شرکت البرز فن با تولید هواکش‌های محوری و سانتریفیوژ با کیفیت رقابتی، توانسته سهمی از این بازارها کسب کند. افزایش آگاهی درباره کیفیت هوای داخلی در شهرهای آلوده مانند تهران و اهواز نیز تقاضای داخلی را تقویت کرده است. به عنوان مثال، فروش هواکش‌های خانگی در تهران در سال 1403 حدود 15 درصد رشد داشته است.
چشم‌انداز آینده: فرصت‌ها و الزامات
در سطح جهانی، صنعت هواکش‌ها به سمت هوشمندسازی و پایداری پیش می‌رود. هواکش‌های مجهز به هوش مصنوعی که مصرف انرژی را بهینه می‌کنند و با اپلیکیشن‌های موبایل کنترل می‌شوند، تا سال 2030 بخش عمده بازار را تشکیل خواهند داد. در اروپا، برنامه‌های تشویقی برای نصب سیستم‌های تهویه سبز، مانند یارانه‌های انرژی، تقاضا را افزایش داده است. همچنین، استفاده از مواد بازیافت‌پذیر و کاهش کربن در تولید، به استانداردی جهانی تبدیل شده است.
در ایران، برای رقابت در بازار جهانی، رفع موانع قاچاق، نوسازی خطوط تولید، و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز ضروری است. تقویت همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری، مانند همکاری با ebm-papst، می‌تواند کیفیت محصولات را بهبود بخشد. آموزش نیروی کار و استانداردسازی محصولات نیز برای افزایش رقابت‌پذیری لازم است. با توجه به پتانسیل صادراتی و رشد تقاضای داخلی، ایران می‌تواند با سیاست‌گذاری مناسب، مانند کاهش تعرفه‌های گمرکی برای مواد اولیه و حمایت از تولید داخلی، سهمی از بازار 35 میلیارد دلاری جهانی کسب کند. این صنعت، با تمرکز بر نوآوری و پایداری، می‌تواند به یکی از موتورهای رشد اقتصادی ایران تبدیل شود.
شرکت دمنده که از سال 1346 فعالیت خود را آغاز کرده، اکنون یکی از پیشگامان صنعت تولید انواع الکتروموتور و فن های سرمایشی و گرمایشی در ایران شناخته می شود. این شرکت با تولید بیش از 160 مدل فن (خانگی، صنعتی و تاسیساتی) از پیشتازان صنعت تولید هواکش است و تمامی محصولات خود را تحت نظارت کارشناسان متخصص و مجرب طراحی و تولید می‌کند و ایمنی محصولات خود را تحت نظارت کارشناسان متخصص و مجرب طراحی و تولید می‌کند و ایمنی محصولات خود را با نشان استاندارد ایمنی سازمان ملی استاندارد ایران تضمین می‌کند. این شرکت قرار است به زودی بزرگترین واحد تولید هواکش در خاورمیانه را در ایران افتتاح کند.
