بحران خامفروشی در معادن ایران
صنایع و معادن: در دل زمینهای ایران، گنجینهای عظیم نهفته است که هر ساله میلیونها تن از آن بدون ایجاد ارزش افزوده مناسب، راهی بازارهای جهانی میشود. خامفروشی مواد معدنی، معضلی است که همچون سایهای سنگین بر صنعت معدن ایران افتاده و امکان تحقق ارزش واقعی این منابع را سلب کرده است.
طلای خاکستری: فرصتهای از دسترفته
بر اساس آمار منتشرشده از سوی سازمان زمینشناسی آمریکا در سال ۲۰۲۵، ایران با دارابودن حدود ۷ درصد از ذخایر جهانی مواد معدنی، تنها سهمی ۰.۳ درصدی از بازار جهانی فرآوردههای معدنی را به خود اختصاص داده است. این شکاف عظیم بین ظرفیت و عملکرد، نشاندهنده عمق مشکل خامفروشی در کشور است. دادههای انجمن جهانی فولاد حاکی از آن است که در حالی که ایران سالانه میلیونها تن سنگآهن صادر میکند، تنها بخش کوچکی از آن در داخل به فولاد و محصولات با ارزش افزوده بالا تبدیل میشود.
معمای فناوری: حلقههای گمشده در صنایع پاییندستی
مطالعات مؤسسه علوم زمین آلمان نشان میدهد که فقدان فناوریهای پیشرفته فرآوری، اصلیترین مانع در ایجاد زنجیره ارزش کامل در صنعت معدن ایران است. بسیاری از مواد معدنی با ارزش ایران مانند عناصر نادر خاکی، به دلیل نبود فناوری فرآوری پیشرفته، یا به صورت خام صادر میشوند یا اصلاً استخراج نمیشوند. این در حالی است که کشورهای پیشرو با سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه، به فناوریهای پیچیده فرآوری دست یافتهاند.
الگوهای جهانی: گذر از معدنکاری به ثروتآفرینی
در مقابل رویکرد ایران، کشورهای پیشرو معدنی مانند استرالیا و کانادا استراتژی کاملاً متفاوتی در پیش گرفتهاند. بر اساس گزارش مرکز منابع طبیعی کانادا در سال ۲۰۲۵، این کشورها با ایجاد خوشههای صنعتی حول محور معادن، امکان تبدیل مواد خام معدنی به محصولات با ارزش افزوده بالا را فراهم کردهاند. برای مثال، استرالیا با ایجاد پارکهای فناوری معدنی، زمینه تبدیل سنگآهن به فولاد پیشرفته و سپس به محصولات مهندسیشده را فراهم ساخته است.
اقتصاد چرخشی: بازیابی ارزش از باطلهها
تحقیقات دانشگاه MIT در سال ۲۰۲۵ نشان میدهد که کشورهای پیشرو در صنعت معدن، به سمت اقتصاد چرخشی کامل حرکت کردهاند. در این کشورها، حتی باطلههای معدنی نیز بازیابی و به محصولات با ارزش تبدیل میشوند. برای نمونه، شرکتهای معدنی پیشرو در سوئد با بازیابی عناصر با ارزش از باطلههای معدنی، علاوه بر ایجاد ارزش اقتصادی، مشکلات زیستمحیطی را نیز کاهش دادهاند.
سرمایهگذاری در دانش: موتور محرک ارزش افزوده
دادههای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه حاکی از آن است که کشورهای پیشرو معدنی، سالانه بین ۳ تا ۵ درصد از درآمد معدنی خود را به تحقیق و توسعه اختصاص میدهند. این سرمایهگذاریها منجر به توسعه فناوریهای نوین فرآوری و ایجاد محصولات با ارزش افزوده بسیار بالا شده است. در مقابل، سهم تحقیق و توسعه در صنعت معدن ایران کمتر از ۰.۵ درصد برآورد میشود.
