صنایع و معادن و جایگاه صنعت تجهیزات آتشنشانی
معصومه مقصودی/ مدیر عامل ایمنسازان سپهر
صنایع و معادن: در جهانی که بحرانهای آب، آتشسوزیهای جنگلی و وقوع حوادث شهری به رخدادهای فزاینده تبدیل شدهاند، صنعت تجهیزات آتشنشانی و امداد و نجات یکی از ستونهای امنیت عمومی و زیرساختهای حیاتی به شمار میرود. ایران با ظرفیتهای تولید داخلی، نیروی انسانی و بازار بزرگ داخلی، میتواند نقشی مؤثر در این صنعت ایفا کند؛ اما برای رسیدن به آن نقطه باید مسیر تحول فناورانه و استانداردسازی را بپیماید، در حالی که برخی کشورهای پیشرو این مسیر را با فناوریهای نوین و زنجیرههای خدماتی کامل طی کردهاند.
بستر صنعت تجهیزات آتشنشانی ایران
با تولید خودروهای آتشنشانی، پمپها، شیرآلات و تجهیزات ایمنی در داخل کشور، بخش عمده تجهیزات پیشرفته مانند سامانههای کنترل هوشمند، حسگرهای ترکیبی و فومهای نسل جدید به واردات وابستهاند. ضعف در استانداردهای ملی، عدم همسانی با معیارهای بینالمللی (مانند NFPA در آمریکا یا استانداردهای اروپایی) و محدودیتهای اقتصادی و تحریم باعث شده است ایران نتواند کامل وارد چرخه صادرات تخصصی شود.
در کشورهای پیشرو، تولیدکنندگان مانند Rosenbauer گزارش دادهاند که در سال ۲۰۲۴ میزان سفارشاتشان بیش از ۱/۷ میلیارد یورو بوده است و درآمدشان نسبت به سالهای قبل افزایش چشمگیری داشته است. آنها نه فقط خودرو تولید میکنند، بلکه خدمات پشتیبانی کامل، برنامههای نگهداری پیوسته و شبکه نمایندگی سرتاسر جهان دارند. برای مثال، گزارش سالانه Rosenbauer» Economic Development» اشاره میکند که سفارشات آنها در سال ۲۰۲۴ رکوردی تازه ثبت کرده است.
در اروپا نیز، مقررات محدودکردن PFAS ها (ترکیباتی در فومهای کلاسیک آتش) در فومهای آتشنشانی تا پایان ۲۰۲۵ به اجرا درمیآید. این مقررات شرکتها را مجبور میکند به فومهای دوستدار محیطزیست یا نسل جدیدی مثل فوم بدون فلوئور(FFF – fluorine-free foam) یا فناوری بیوورسال روی بیاورند. ایران نیز برای تطابق با بازارهای صادراتی بزرگ باید سریع وارد این تحول شود.
فناوریهای پیشرفته و روند نوآوری در تجهیزات اطفا
بازار جهانی تجهیزات آتشنشانی در سالهای اخیر رشد قابلتوجهی داشت و نوآوریهایی مانند خودروهای برقی، سامانههای کف فشرده(CAFS)، پهپادهای نظارتی و سامانههای مانیتورینگ بلادرنگ، استانداردهای عملیاتی را جلو بردهاند. چند روند فناورانه در چند سال اخیر در صنعت تجهیزات آتشنشانی جهان ظهور کردهاند:
1-خودروهای آتشنشانی برقی یا هیبرید: شرکتهایی از اروپا و ژاپن در حال عرضه کامیونهایی با قوای محرکه برقی هستند که انتشار گاز کمتری دارند و بازده انرژی بالاتری ارائه میدهند.
2- سامانههای مانیتورینگ مبتنی بر اینترنت اشیا و حسگرهای هوشمند: حسگرهای ترکیبی حرارتی، سنسور دود/گاز و سامانههای متصل به اپلیکیشن که امکان مانیتورینگ وضعیت تجهیزات و آمادهباش بلادرنگ را فراهم میکنند.
3- فومهای مبتنی بر نسل جدید و بیوپایه: اصلاح ترکیب شیمیایی بهگونهای که در عین کارایی، آلایندگی پایینتری داشته باشد و مقررات زیستمحیطی را پاس کند.
4- پشتیبانی دادهمحور و نگهداری پیشبینانه(Predictive Maintenance): با تحلیل داده از عملکرد پمپها، موتور، فشار توزیع و سرویسهای گذشته میتوان خرابی را قبل از وقوع پیشبینی و هزینه ناشی از توقف را کاهش داد.
5-پهپاد و رباتهای امدادی: استفاده از پهپادهای مجهز به دوربین حرارتی یا رباتهای کوچک در رودخانهها یا ساختمانهای آتشگرفته برای کمک به شناسایی نقاط خطر. این پهپادها و سیستمهای حمایت از تصمیمگیری بلادرنگ اکنون در پروژههای پایلوت یا اجرا در کشورهای اروپایی و استرالیا پیاده شدهاند.
این فناوریها هنوز در سطح تجاری در بسیاری از کشورها در حال توسعهاند، اما کشورهایی که زود به آن ورود کردهاند مزیت رقابتی در بازارهای صادراتی تجهیزات ایمنی یافتهاند.
چالشهای ایران در مسیر نواوری
ایران برای بهرهبرداری از فرصتهای نوآوری با مشکلات چندوجهی روبهرو است:
عدم امکان واردات فناوری پیشرفته: تحریمها و مسائل بانکی باعث محدودیت تأمین قطعات، موتورهای الکتریکی یا سیستمهای کنترل پیچیده میشوند.
کمبود سرمایهگذاری توسعهای: شرکتهای داخلی اغلب توان سرمایهگذاری بزرگ در R&D را ندارند تا فوم جدید یا سامانههای هوشمند تولید کنند.
استانداردسازی ضعیف: فقدان چارچوب قاطع ملی که تطابق با استانداردهای بینالمللی را الزامآور کند.
نیروی انسانی تخصصی محدود: برای طراحی، مهندسی نرمافزار و تولید فناوریهای پیشرفته، نیاز به نیروی ماهر است که در بسیاری از صنایع ایران ناپایدار است.
خدمات پس از فروش ضعیف: نبود شبکه گسترده تعمیر، نگهداری و تامین قطعات باعث کاهش اعتماد مشتریان به محصولات داخلی میشود.
