ظرفیت معادن ایران و شکاف میان ذخایر و سهم اقتصادی
صنایع و معادن: در دل کوههای سر به فلک کشیده ایران، گنجینهای عظیم از مواد معدنی خوابیده است؛ گنجینهای که به رغم ارزش تقریبی ۷۰۰ میلیارد دلاری، همچنان در چنبره موانع ساختاری و مدیریتی گرفتار مانده است. در حالی که ایران از نظر ذخایر معدنی در رده ۱۵ کشور نخست جهان قرار دارد، سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی به زحمت به ۱ درصد میرسد.
معمای فناوری: شکاف دیجیتال در دل کوهها
بر اساس تازهترین گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، صنعت معدن ایران با شکاف فناوری عمیقی مواجه است. در حالی که معادن پیشرفته جهان از فناوریهایی مانند هوش مصنوشعی، اینترنت اشیاء و سیستمهای خودران بهره میبرند، بسیاری از معادن ایران هنوز از روشهای سنتی استخراج استفاده میکنند و تنها ۱۵ درصد از معادن کشور به سیستمهای مکانیزه پیشرفته مجهز هستند. کشورهایی مانند استرالیا و کانادا با پیادهسازی فناوریهای دیجیتال، بهرهوری معادن خود را تا ۴۰ درصد افزایش دادهاند.
پیچوخم بروکراسی: هزارتوی مجوزهای بیپایان
یک پروژه معدنی در ایران به طور متوسط به ۲۴ مجوز از ۱۸ دستگاه مختلف نیاز دارد. این فرآیند پیچیده اداری که گاهی تا ۵ سال به طول میانجامد، سرمایهگذاران داخلی و خارجی را از ورود به این بخش دلسرد میکند. در مقابل، کشورهایی مانند شیلی و پرو با ایجاد پنجرههای واحد خدمات معدنی، زمان صدور مجوز را به کمتر از ۱۸ ماه کاهش دادهاند.
زیرساختهای ناتمام: جادههایی که به هیچجا نمیرسند
دادههای سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران نشان میدهد که بیش از ۶۰ درصد معادن کشور از دسترسی به شبکه ریلی محروم هستند و درگیر توسعه نیافتگی است. این امر هزینه حمل و نقل را تا ۳۵ درصد افزایش میدهد و رقابتپذیری محصولات معدنی ایران در بازارهای جهانی را تحت تأثیر قرار میدهد. در مقایسه، استرالیا با سرمایهگذاری در شبکه ریلی تخصصی معادن، هزینه حمل و نقل را به کمتر از ۱۵ درصد ارزش محصول کاهش داده است.
پیچوخم بروکراسی: هزارتوی مجوزهای بیپایان
بر اساس گزارش سازمان زمینشناسی آمریکا در سال ۲۰۲۵، بسیاری از معادن ایران در مناطق خشک و نیمهخشک واقع شدهاند که با محدودیت منابع آبی مواجه هستند. فناوریهای پیشرفته مدیریت آب که در معادن کشورهایی مانند آفریقای جنوبی و شیلی استفاده میشود، در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این در حالی است که معادن پیشرفته جهان با سیستمهای بازیافت آب، مصرف آب خود را تا ۹۵ درصد کاهش دادهاند.
سرمایههای فراری: چرخه معیوب تأمین مالی
تحقیقات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نشان میدهد که سهم بخش معدن از کل تسهیلات بانکی کمتر از ۲ درصد است. نرخ سود بالا، وثایق سنگین و فرآیندهای پیچیده اعطای تسهیلات، مانع جذب سرمایه در این بخش شده است. در مقابل، کشورهایی مانند کانادا با ایجاد صندوقهای تخصصی سرمایهگذاری معدنی و ارائه تضمینهاشی دولتی، زمینه جذب سرمایهگذاری در این بخش را فراهم کردهاند.
الگوهای جهانی: گذر از معدنکاری سنتی به هوشمند
کشورهای پیشرو در صنعت معدن، مسیر تحول دیجیتال را با سرعت طی میکنند. استرالیا با پیادهسازی سیستمهای معدنکاری خودران، بهرهوری را به طور چشمگیری افزایش داده است. شیلی با ایجاد مراکز کنترل یکپارچه، تمام عملیات معدنکاری را بهصورت لحظهای مانیتور میکند. کانادا با توسعه آزمایشگاههای آنالیز پیشرفته، دقت اکتشاف را تا ۸۰ درصد بهبود بخشیده است.
