اهمیت بیوتکنولوژی در اقتصاد و صنایع آینده
صنایع و معادن: بیوتکنولوژی امروز نه تنها عرصه نوآوری دارویی است، بلکه موتور تحول در کشاورزی، محیطزیست، صنایع غذایی و مهندسی بافت شده است. بازار جهانی این حوزه در حال تجربه رشد دو رقمی و تبدیل سرمایهگذاریهای گزینشی به قراردادهای کلان است؛ همزمان پیشرفتهایmRNA، درمانهای ژنتیکی و سامانههای تولید زیستی مقیاسپذیر، پنجرههای تجاری بزرگی پیش روی دولتها و شرکتها گذاشتهاند.
برای ایران، تمرکز کوتاهمدت روی تولید بیوفارما / بیوسیمیلار، توسعه ظرفیتهای تولیدی و تقویت زنجیره تأمین آزمایشگاهی (KITها، بیوراکتور و تستهای بالینی) میتواند سریعترین مسیر خروج از مرحله پژوهش صرف به بازار باشد.
چرا بیوتکنولوژی اهمیت حیاتی دارد؟
چند دلیل ساختاری رشد بیوتکنولوژی را توضیح میدهد: افزایش تقاضا برای درمانهای هدفمند و شخصیسازیشده، نیاز جهانی به غذای پایدار و مقاومتر، و کاربردهای زیستی در پاکسازی محیطی و تولید مواد پیشرفته. بهعلاوه پیوند میان دادههای بزرگ(Big Data) و زیستفناوری، چرخه کشف را کوتاه کرده و اثربخشی مسیرهای بالینی را بالا برده است؛ همین عوامل ارزش بازار را در بازه میانمدت تقویت میکنند.
موج دوم نوآوری:mRN
پس از موفقیت واکسنهایmRNA، این پلتفرمها اکنون فراتر از واکسیناسیون حرکت کرده و بهسوی درمانهای جایگزین پروتئینی، ایمونوتراپیهای مبتنی بر mRNA و راهکارهای ویرایش ژن در حال توسعهاند. گزارشهای تخصصی ۲۰۲۵ نشان میدهند که تعداد برنامههای بالینی RNA محور و داروهای مبتنی بر LNP دارای شتاب رشد است و تنظیمگرها نیز چارچوبهای نظارتی جدیدی را مطرح میکنند که میتواند مسیر ورود محصولات به بازار را تسهیل یا محدود کند.
سرمایهگذاری و بازار: فرصتها و هشدارها
تحلیلهای اخیر بازار نشان میدهد که اندازه بازار بیوتکنولوژی در سطح جهانی به بیش از چندصد میلیارد دلار رسیده و رشد سالانه قابلتوجهی ثبت شده است؛ با این حال تخصیص سرمایه مخاطرهپذیر در ۲۰۲۵ به شکل گزینشیتری دنبال میشود و سرمایهگذاران به دنبال شواهد بالینی محکم و تیمهای اجرایی باتجرِبهاند.
بنابراین پروژههای ایران باید از ابتدا مدل کسبوکار و مسیر تجاریسازی(go-to-market) را شفاف کنند تا جذب سرمایه میسر شود.
وضعیت ایران
متون و پژوهشهای منتشرشده نشان میدهد ایران در تولید علم و توسعه شرکتهای فعال در حوزه مهندسی بافت، بیوفارما و خدمات آزمایشگاهی رشد کرده است و شرکتهای خصوصی و نهادهای دانشگاهی نقش فعالی دارند؛ اما فاصله قابلتوجهی میان «نوآوری تحقیقاتی» و «محصول بازارپسند» وجود دارد.
محدودیت در دسترسی به تجهیزات پیشرفته، دشواریهای تأمین مالی سری اولیه و مسائل صادراتی در شرایط تحریم، از مهمترین موانعاند. در مقابل، ایران ظرفیت تولید بیوسیمیلارها، واکسنهای بومی و برخی فرآوردههای مبتنی بر مهندسی بافت را دارد که میتواند درآمد ارزی و اشتغالزایی ایجاد کند.
