ضرورت تحول در مدیریت بیمارستانی در ایران و جهان

دکتر بهزاد کلانتری بنگر/ رییس بیمارستان بازرگانان
صنایع و معادن: مدیریت بیمارستانی در عصر حاضر به یکی از پیچیده‌ترین و استراتژیک‌ترین حوزه‌های نظام سلامت تبدیل شده است. رشد جمعیت، تغییر الگوهای بیماری به سمت بیماری‌های مزمن و پرهزینه، بحران‌های جهانی مانند پاندمی‌ها و کمبود منابع انسانی و مالی، بیمارستان‌ها را تحت فشار بی‌سابقه‌ای قرار داده است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت(WHO) در سال ۲۰۲۵، هزینه‌های بیمارستانی بیش از ۴۵ درصد کل مخارج سلامت کشورها را شامل می‌شود و این روند در کشورهای در حال توسعه با نرخ رشد سالانه ۶.۵ درصد رو به افزایش است. این آمار نشان می‌دهد که بدون به‌کارگیری ابزارها و فناوری‌های نوین مدیریت، بیمارستان‌ها نه‌تنها قادر به پاسخ‌گویی به تقاضاهای روزافزون نخواهند بود، بلکه کیفیت خدمات و ایمنی بیماران به‌شدت تهدید می‌شود.
امروزه مفاهیمی مانند دیجیتال‌توأم، نگهداری پیش‌بینانه تجهیزات، پرونده الکترونیک سلامت یکپارچه(EHR) هوش مصنوعی بالینی به‌عنوان ارکان تحول در مدیریت بیمارستانی مطرح شده‌اند. کشورهای پیشرفته با سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها توانسته‌اند ضمن کاهش هزینه‌ها، شاخص‌های بهره‌وری و کیفیت را بهبود دهند. در ایران نیز، با توجه به فرسودگی زیرساخت‌ها و چالش‌های مالی، اتخاذ رویکردهای نوین مدیریت بیمارستانی ضرورتی فوری است و می‌تواند به کاهش خطاهای پزشکی، افزایش بهره‌وری تجهیزات و ارتقای تجربه بیماران منجر شود.

بازار جهانی فناوری‌های مدیریت بیمارستانی

گزارش Global Market Insights نشان می‌دهد که ارزش بازار جهانی فناوری‌های مدیریت بیمارستانی در سال ۲۰۲۴ به ۵۲ میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ با نرخ رشد سالانه ۱۲ درصد به بیش از ۱۱۰ میلیارد دلار افزایش یابد. سیستم‌های پرونده الکترونیک سلامت(EHR) حدود ۴۵ درصد این بازار را تشکیل می‌دهند. راهکارهای اینترنت اشیا پزشکی(IoMT) با ۲.۵ میلیون دستگاه متصل در سال ۲۰۲۵ رشد ۱۵ درصدی را تجربه می‌کنند. بازار خدمات نگهداری و تعمیرات تجهیزات پزشکی نیز در ۲۰۲۴ حدود ۵۵ میلیارد دلار بوده که بخش مهمی از هزینه‌های بیمارستان‌ها را شامل می‌شود.
این آمار نشان می‌دهد که مدیریت بیمارستانی امروز به‌شدت به فناوری متکی است و بدون بهره‌گیری از ابزارهای هوشمند، رقابت‌پذیری مراکز درمانی کاهش خواهد یافت.

ابزارهای کلیدی مدیریت مدرن بیمارستان

پرونده الکترونیک سلامت(EHR) یکپارچه: با استانداردهای جهانی مانندFHIR، امکان تبادل سریع و امن اطلاعات بین بیمارستان‌ها و مراکز درمانی فراهم می‌شود و خطاهای تشخیصی و درمانی تا ۲۵ درصدکاهش می‌یابد.
نگهداری پیش‌بینانه تجهیزات: استفاده از داده‌های حسگرها و الگوریتم‌های یادگیری ماشینی برای پیش‌بینی خرابی دستگاه‌ها و کاهش زمان‌خرابی. تجربه کشور آلمان نشان می‌دهد که این روش هزینه‌های اضطراری تعمیرات را ۴۰ درصد کاهش داده است.
دیجیتال‌توأم بیمارستانی: با شبیه‌سازی دیجیتال فرایندهای فیزیکی و بالینی، امکان بهینه‌سازی چیدمان اورژانس، مسیر حرکت بیماران و حتی مصرف انرژی فراهم می‌شود.
هوش مصنوعی و سیستم‌های تصمیم‌یار: این فناوری‌ها با تحلیل داده‌های بالینی، بستری و عملیاتی، به مدیران در تخصیص بهینه منابع و پیش‌بینی نیازهای آینده کمک می‌کنند.

چالش‌های ایران در مسیر تحول بیمارستانی

فرسودگی زیرساخت‌ها: بیش از ۵۰ درصد تجهیزات پزشکی در بیمارستان‌های ایران عمر بالای ۱۰ سال دارند که کارایی و دقت آن‌ها را کاهش داده است.
کمبود بودجه برای نگهداری و نوسازی: سهم نگهداری تجهیزات در بودجه سلامت کمتر از ۷ درصد است، در حالی که استاندارد جهانی حداقل ۱۵ درصد است.
نبود استاندارد ملی داده‌ها: عدم هماهنگی میان سامانه‌های بیمارستانی مانع از تبادل اطلاعات و تحلیل داده‌های ملی می‌شود.
کمبود نیروی انسانی ماهر: به‌ویژه در حوزه‌های هوش مصنوعی، داده‌کاوی و نگهداری تجهیزات پیشرفته.

فرصت‌ها و راهکارها

۱- ایجاد پایگاه ملی استاندارد داده‌های سلامت
-یکپارچه‌سازی‌سامانه‌های،،telemedicine ،EHR ،HIS، PQM ونوبت‌دهی در بیمارستان‌ها و … .
-ایجاد بستر مناسب برای توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی، تحلیل کلان‌داده و تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد.
-استانداردسازی فرمت‌های تبادل داده‌ها و تعریف پروتکل امنیت سایبری برای حفظ حریم خصوصی بیماران.
۲- سرمایه‌گذاری در مراکز منطقه‌ای بازسازی تجهیزات
– تأسیس مراکز منطقه‌ای تعمیر و REFURBISH تجهیزات پزشکی با گواهی کیفیت.
-کاهش زمان توقف و هزینه‌های عملیاتی و افزایش ایمنی تجهیزات حیاتی.
-ایجاد همکاری با تولیدکنندگان داخلی و خارجی برای دسترسی به قطعات یدکی و نرم‌افزارهای پشتیبانی.
۳- اجرای پایلوت دیجیتال‌
-شبیه‌سازی فرایندهای اورژانس، مدیریت تخت، مسیر بیماران و مصرف انرژی.
-سنجش سناریوهای مختلف و تصمیم‌گیری بهینه بدون دخالت در عملیات واقعی.
-ایجاد الگوی کاربردی قابل گسترش در سایر مراکز درمانی.
۴- آموزش تخصصی مدیران و کارکنان بیمارستانی
-طراحی دوره‌های آموزشی مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی معتبر جهانی.
-تربیت مدیران مسلط به فناوری‌های نوین، هوش مصنوعی و تحلیل داده.
-برگزاری کارگاه‌های عملی و صدور گواهی‌نامه تخصصی برای تکنسین‌ها و اپراتورهای فناوری‌های بیمارستانی.
۵- ایجاد صندوق‌های حمایتی نوآوری سلامت
-حمایت مالی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه مدیریت بیمارستانی دیجیتال.
-تأمین سرمایه مرحله‌ای برای پروژه‌های فناوری با قابلیت اثبات بازگشت سرمایه.
-تشویق به توسعه محصولات و خدمات بومی با تمرکز بر کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت خدمات.
۶- پیاده‌سازی سیستم نگهداری پیش‌بینانه
-استفاده از سنسورها و الگوریتم‌های یادگیری ماشینی برای پیش‌بینی خرابی تجهیزات.
-کاهش زمان توقف ناگهانی و افزایش بهره‌وری دستگاه‌ها، به ویژه در بخش‌های بحرانی.
-جمع‌آوری داده‌های عملکرد برای بهینه‌سازی برنامه‌های نگهداری و بودجه‌بندی تعمیرات.
۷- استقرار سیستم‌های هوشمند مدیریت جریان بیمار
-استفاده از هوش مصنوعی برای اولویت‌بندی بستری، زمان‌بندی اتاق‌ها و تخصیص منابع انسانی.
-کاهش زمان انتظار بیماران و بهبود تجربه بیمار.
-امکان تحلیل داده‌های فوری برای مدیریت بحران‌ها و اوج مصرف تخت‌ها.
۸- توسعه زیرساخت‌های ابری و اینترنت اشیا پزشکی
-اتصال تجهیزات پزشکی و سنسورها به شبکه‌های مرکزی برای نظارت بلادرنگ.
-ایجاد داشبوردهای مدیریتی برای پایش عملکرد کل بیمارستان و شاخص‌های حیاتی.
-افزایش قابلیت دسترسی و تحلیل داده‌ها بدون وابستگی به مکان فیزیکی.
۹- فرهنگ‌سازی و تغییر سازمانی
-ترویج فرهنگ داده‌محوری و همکاری چندرشته‌ای بین پزشک، پرستار، مهندس و مدیر.
-افزایش پذیرش فناوری‌های نوین توسط کارکنان از طریق آموزش و مشارکت در طراحی فرایندها.
-ارتقای شفافیت و پاسخگویی در مدیریت منابع و عملکرد