نبض سلامت؛ چشم‌انداز اقتصاد بیمارستانی

دکتر بهزاد کلانتری/ رییس بیمارستان بازرگانان
اقتصاد بیمارستانی، به‌عنوان قلب تپنده صنعت بهداشت و درمان، در سال 2025 با تحولات عمیقی مواجه است که از پیشرفت‌های فناوری، فشارهای جمعیتی، و پیچیدگی‌های مالی ناشی می‌شود. بیمارستان‌ها، که بخش عمده هزینه‌های سلامت را جذب می‌کنند، در کشورهای پیشرفته و ایران با چالش‌های ساختاری و فرصت‌های نوآورانه‌ای روبه‌رو هستند.
پیشرفت‌های جهانی: فناوری و پایداری
اقتصاد بیمارستانی در جهان تحت تأثیر فناوری‌های دیجیتال و فشار برای پایداری در حال بازتعریف است. بازار جهانی بیمارستان‌ها در سال 2023 ارزشی بالغ بر 1.5 تریلیون دلار داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) 11.8 درصد به 2.7 تریلیون دلار برسد. در کشورهای پیشرفته، مانند ایالات متحده، بیمارستان‌ها 40 درصد از هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی (17 درصد GDP در 2023) را جذب می‌کنند، اما ناکارآمدی‌هایی مانند زمان انتظار طولانی و هزینه‌های بالای درمان، رتبه‌بندی جهانی آن‌ها را کاهش داده است. فناوری‌های هوش مصنوعی(AI)، مانند الگوریتم‌های پیش‌بینی بیماری، زمان تشخیص را تا 30 درصد کاهش داده‌اند. سیستم‌های مدیریت بیمارستانی (HIS) با تحلیل داده‌های کلان، تخصیص تخت و منابع را بهینه کرده‌اند. به عنوان مثال، بیمارستان‌های Cedars-Sinai در آمریکا با استفاده از IoT، مصرف انرژی را 15 درصد کاهش داده‌اند.
نوآوری‌های پزشکی، مانند ایمونوتراپی و ژن‌درمانی، هزینه‌های درمان بیماری‌های مزمن را بهبود بخشیده‌اند، اما پیری جمعیت (14 درصد جمعیت جهان بالای 65 سال تا 2030) فشار مالی را افزایش داده است. استانداردهای زیست‌محیطی، مانند مقررات اتحادیه اروپا برای کاهش کربن، بیمارستان‌ها را به استفاده از سیستم‌های تهویه کم‌مصرف و بازیافت زباله‌های بیمارستانی سوق داده است. جایزه 3 میلیون دلاری ریچارد برانسون در سال 2024 برای طراحی سیستم‌های تهویه سبز، نمونه‌ای از این تحولات است.
چالش‌ها و فرصت‌ها در ایران
در ایران، اقتصاد بیمارستانی با 145هزار تخت (تا سال 1403) و 7.2 پرستار به ازای هر 1000 نفر، زیرساختی قابل‌توجه اما ناکافی دارد. تحریم‌ها، کاهش ارزش ریال، و کمبود تجهیزات پیشرفته، هزینه‌های عملیاتی را افزایش داده‌اند. برای مثال، قیمت دستگاه‌های MRI وارداتی در سال 1403 تا 40 درصد افزایش یافت. با این حال، گردشگری سلامت پتانسیل بالایی دارد؛ ایران در سال 2024 حدود 1.2 میلیون گردشگر سلامت جذب کرد که 2.5 میلیارد دلار درآمد داشت و می‌تواند تا سال 1407 به 7 میلیارد دلار برسد. بیمارستان‌های تخصصی مانند بیمارستان مفید تهران در جراحی کودکان و بیمارستان شریعتی در پیوند اعضا، به قطب‌های منطقه‌ای تبدیل شده‌اند.
چالش‌هایی مانند قاچاق تجهیزات پزشکی، مدیریت ناکارآمد زباله‌های بیمارستانی، و نظام بیمه‌ای ناپایدار، بهره‌وری را کاهش داده‌اند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که 30 درصد زباله‌های بیمارستانی ایران به‌درستی بازیافت نمی‌شوند، که هزینه‌های زیست‌محیطی را افزایش داده است. کمبود آموزش پرسنل و استانداردهای بین‌المللی نیز مانع رقابت‌پذیری است.
آینده اقتصاد بیمارستانی
جهان به سمت بیمارستان‌های هوشمند و سبز حرکت می‌کند. در کشورهای پیشرفته، ربات‌های جراحی و پرونده‌های الکترونیک سلامت (EHR) بهره‌وری را 25 درصد افزایش داده‌اند. در ایران، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های دیجیتال، مانند اپلیکیشن‌های سلامت و سیستم‌های HIS، می‌تواند زمان انتظار بیماران را تا 20 درصد کاهش دهد. همکاری با شرکت‌های چندملیتی، برای انتقال فناوری و آموزش پرسنل ضروری است. توسعه زیرساخت‌های گردشگری سلامت و رفع موانع ارزی نیز می‌تواند ایران را به هاب سلامت منطقه تبدیل کند. با این حال، اصلاح نظام بیمه‌ای، مدیریت پسماند و افزایش بودجه تحقیق و توسعه برای رقابت در بازار جهانی حیاتی است.