اتحاد با جوانان در برابر فساد

دوشنبه 19 آذر 1403 / 9 دسامبر 2024، «روز جهانی مبارزه با فساد» نامگذاری شده است. دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، «اتحاد با جوانان در برابر فساد» را به‌عنوان شعار امسال این سازمان انتخاب کرده است. این دفتر با هدف ارتقای آموزش و توانمندسازی جوانان در پیشگیری و مقابله با فساد، مرکز جهانی آموزشِ مبارزه با فساد و توانمندسازی جوانان(GRACE) راه‌اندازی کرده است. ابتکار این سازمان، اشاعه دانش و تجربه کار با رسانه‌ها، مربیان، دانشگاهیان، شخصیت‌ها و جوانان برای مبارزه بی‌امان با فساد و ترویج فرهنگ ضد فساد در سطح بین‌المللی است.
فساد، ساختار اخلاقی جامعه را فرسایش می‌دهد و پیشرفت را به چالش می‌کشد؛ کشور، زندگی و آینده مردم را ویران می‌کند؛ فشار زیادی بر سیستم قضایی وارد می‌کند و گاهی قضات را مجبور می‌کند تا در محیط پیچیده‌ای که هم مداخله سیاسی و هم رشوه وجود دارد، قضاوت کنند. به‌ویژه وکلای جوان را از منظر اخلاقی به چالش‌کشیده و موجب تضعیف اعتماد عمومی به نهادهای مستقل می‌شود.
جوانان بیش از همه قربانی فساد هستند. آنها رویاها و آرزوهایی دارند اما فساد، آنان را از فرصت‌های برابر تحصیلی، مشارکت‌های اجتماعی، موفقیت‌های ورزشی و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، شغل مناسب، مسکن و … محروم می‌کند.
در چنین شرایطی، مطالبه‌گری و مبارزه سرسختانه 2 میلیارد جوان (نزدیک یک‌چهارم جمعیت جهان) با فساد بسیار حیاتی است. جوانان قدرت و ظرفیت این تغییر را دارند تا جامعه‌ای شکل دهند که در آن صداقت و امید بیش از هر تاریکی بدرخشد.
آموزش و ترویج ارزش‌های اخلاقی مانند صداقت، پاکدستی، عدالت‌خواهی، کنش‌گری و مسئولیت‌پذیری، فرهنگ ایستادگی در مبارزه با فساد را در میان جوانان تقویت می‌کند. توانمندسازی جوانان با ابزارهایی که فناوری بلاک‌چین، پلتفرم‌های آنلاین، رسانه‌های اجتماعی، برنامه‌های نوآورانه و هوش مصنوعی برای گردآوری داده‌های مربوط به فساد دارد، این امکان را فراهم می‌کند تا با افزایش سطح دسترسی به اطلاعات، فساد نهادها و افراد به‌صورت ناشناس افشا شود.
بر اساس گزارش سال 2021 بانک جهانی، هوش مصنوعی بکاررفته در این پلتفرم‌ها، کارایی طبقه‌بندی پرونده‌ها را به طور قابل توجهی بهبود داد و از هویت افشاگران بیشتر محافظت کرد. برنامه‌ای که می‌تواند در ارتباط با سازمان‌های غیردولتی توسعه یابد. علاوه بر این، ربات‌های گفتگو و دستیاران مجازی هم می‌توانند ابزارهای مناسبی برای آموزش جوانان در نحوه مواجهه با فساد و افشاگری باشد.
مجمع جهانی اقتصاد تأکید می‌کند که این چت‌بات‌ها می‌تواند در وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در دسترس جوانان باشد. شبکه‌های اجتماعی بستر جذاب و موثری برای جوانان در مبارزه با فساد است. آنها قدرت زیادی در رسانه‌های اجتماعی دارند و از نظر تعداد کاربر، سرعت و قدرت انتشار، بسیار گسترده‌اند. علاوه بر این، چون کنترل رسانه‌های اجتماعی و شناسایی کاربران، چندان آسان نیست، جوانان در این رسانه‌ها قدرت بیشتری برای تشویق دولت به نبرد با مفسدان دارند. آنها همچنین منابع عظیمی برای ارائه و بررسی اطلاعات به یکدیگر دارند و می‌توانند آن را به طور گسترده نشر دهند. با این وجود، ریشه‌کنی فساد تنها با کنش‌گری جوانان در رسانه‌های اجتماعی امکان‌پذیر نیست و نیازمند همکاری نهادهای رسمی دولت است.
این فرایند مشارکت‌جو و شفاف در برچیدن ساختارهای نهادینه فسادزا بسیار موثر است و علاوه بر نقش‌آفرینی در ایجاد سازمان‌های پاسخگو و مقاوم، موجب تقویت اعتماد در نهادهای مدنی و الهام‌بخش نسل‌های آتی برای نبرد با فساد می‌شود.
برچیدن فساد، جامعه‌ عادلانه‌تر، شفاف و امن‌تری را به‌دنبال خواهد داشت. جامعه‌ای که در آن همگان به‌ویژه جوانان فرصت‌های مساوی برای رسیدن به رویاهای خود دارند.
جوانان، چشم‌انداز روشن و ایده‌های بدیعی برای آینده‌ بدون فساد دارند. باید به صدای آنها گوش داد و آنها را در این نهضت بیش از پیش یاری کرد. کمپین روز جهانی مبارزه با فساد 2025-2024 سازمان ملل متحد، بر نقش مراقبتی جوانان صادق و درستکاری متمرکز است که با مشارکت فعالانه، تجارب خود را به اشتراک‌گذاشته و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای مبارزه با فساد در سراسر جهان پیشنهاد می‌دهند. این کمپین، صدای رهبران یکپارچگی فردا را تقویت می‌کند و به آنها امکان می‌دهد نگرانی‌ها و آرزوهای خود را ابراز کنند. با این امید که درخواست‌های آنها شنیده و عمل شود.
بسیاری از ما، همواره از خود می‌پرسیم چگونه می‌توان با فساد مبارزه کرد؟ مطالعات درباره فساد از دهه ۱۹۹۰ توسط اقتصاددانان و با استفاده از نظریه انتخاب عقلانی(نظریه‌ای در حوزه جامعه‌شناختی و روان‌شناسی اجتماعی) و مدل موسوم به «جُرم عقلانی» رابرت کلیتگارد آغاز شد. فساد، سوءاستفاده از قدرت برای منافع شخصی است و امروزه به اشکال مختلفی از رشوه گرفته تا اختلاس، اخاذی، کلاهبرداری، پولشویی و … رواج دارد.
مبارزه با فساد نه‌تنها نبردی برای امروز، بلکه میراثی برای فرداست. بهبود کیفیت حکومت و تقویت جامعه مدنی، کلید مبارزه با فساد است. بدون مبارزه همه‌جانبه و فراگیر، نمی‌توان فسادزدایی کرد، باید همه را پاسخگو کرد. توانمندسازی نهادهای مدنی و رسانه‌ای در پاسخگوکردن مقامات دولتی نقش به‌سزایی دارد.
طبق گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل از وضعیت ادراک از فساد کشورهای جهان در سال ۲۰۲۳، ایران با دو پله سقوط در رتبه ۱۴۹ از ۱۸۰ کشور قرار دارد. نمره ایران در این شاخص ۲۴ بوده که نسبت به سال قبل یک امتیاز کاهش‌یافته است. نمره ایران در این شاخص، ضعیف‌ترین نمره از سال ۲۰۰۹ تاکنون است.
شاخص ادراک از فساد(CPI) در سال ۱۹۹۵ به عنوان شاخص ترکیبی برای سنجش ادراک فساد در بخش دولتی در کشورهای مختلف جهان توسط سازمان شفافیت بین‌الملل منتشر شد. شاخص CPI فساد را اندازه نمی‌گیرد، چراکه فساد پدیده‌ای پنهان است و وقوع آن به سادگی قابل شمارش یا سنجش نیست. شاخص CPI فقط ادراک عمومی از فساد را اندازه‌گیری می‌کند. دانمارک با نمره 90 برای ششمین سال متوالی به عنوان پاک‌ترین کشور جهان از فساد شناخته شده است؛ فنلاند، نیوزلند، نروژ و سنگاپور نیز به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این کشورها همچنین به دلیل عملکرد عالی در سیستم قضایی، در میان بالاترین نمرات شاخص حاکمیت قانون نیز قرار دارند. به‌گفته رئیس سازمان شفافیت بین‌الملل، تا وقتی که نظام‌های قضایی نتوانند مفسدان را مجازات کنند و دولت‌ها را تحت نظارت داشته باشند، فساد به رونق خود ادامه خواهد داد.
در سال‌های اخیر به آثار اقتصادی فساد، بیشترین توجه معطوف و به برخی از عوامل اصلی آن مانند بوروکراسی، سطح دستمزدهای بخش دولتی، نقش قوانین به ویژه قوانین ضد فساد، در دسترس‌بودن منابع طبیعی، درجه رقابت، تجارت آزاد و همچنین سیاست صنعتی کشورها درمطالعات مختلف اشاره شده است. اغلب این پژوهش‌ها بر آثار و عواقب فساد تمرکز کرده‌ و نشان داده‌اند که فساد تا چه حد برروی رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری دولتی، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، نابرابری درآمد و فقر مؤثر است و چگونه کارایی اقتصاد، عدالت و رفاه را مستهلک می‌کند. به باور بسیاری از اقتصاددانان، بستر مناسب فساد در اکثر کشورها تجارت و سیاست است.
تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، جامعه مدنی و رسانه‌های جمعی‌ آزاد و مستقل، نقش قابل توجهی در نظارت، شفافیت و مبارزه با فساد دارند. رسانه‌های ارتباط جمعی به عنوان دیده‌بان افکار عمومی، یکی از ابزار‌های مهم نظارت همگانی بر محیط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی محسوب می‌شوند. رسانه‌ها آگاهی‌های عمومی از علل، نتایج و راه‌کارهای احتمالی مبارزه با فساد را در اقشار مختلف جامعه افزایش می‌دهند؛گرچه تحقق این روند، به میزان تحقیق، سطح دسترسی به اطلاعات و اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و حمایت‌های قانونی از آزادی بیان و افشاگری بستگی دارد. وضع قوانین و برخورداری اهالی رسانه از قوانین حقوقی محکم باعث شده است تا بسیاری از نظام‌های سیاسی با یاری‌گرفتن از رسانه‌ها، فساد اقتصادی را کنترل و با آن مبارزه کنند. قانون «افشا به نفع منافع عمومی» سال‌هاست که در بسیاری از کشورها اجرا می‌شود و افشاگرانِ فساد اقتصادی را در پناه قانون قرار داده است؛ قوانینی که افشاگران را از صدمه و خسارت در برابر مفسدان حفاظت می‌کند. این قانون در کشورهایی چون آمریکا، انگلستان، استرالیا، هند، کانادا، سوئیس و…، در حال اجراست و نتایج درخشانی داشته است. طبق این قوانین، علاوه بر حفظ حقوق افشاگر، پاداش‌هایی نیز برای آنان در نظر گرفته شده است.
آمارهای جهانی نشان می‌دهد حدود ۴۳ درصد از مفاسد مالی به وسیله گزارش‌های مردمی و ۲۵ درصد از سوی کارمندان گزارش می‌شود؛ اما این شرایط در ایران متفاوت است و قوانینی که پاسدار حقوق افشاگران باشد، اجرا نمی‌شود. کم نیست روزنامه‌ها و سایت‌هایی که شجاعانه وارد این عرصه شده‌اند اما به دلایل مختلفی مورد غضب قرارگرفته و گاه عرصه اطلاع‌رسانی را برای همیشه ترک کرده‌اند. قوانین مربوطه در این زمینه، رسانه‌ها را به سوی افشای فساد و مبارزه با آن سوق نمی‌دهد، بلکه تجربه برخورد با سایر رسانه‌ها همواره این موضوع را به آنان یادآوری می‌کند که افشای فساد در برخی موارد برای آنان هزینه‌های سنگینی دارد.