صادرات محصولات صنعتی، شامل ماشین‌آلات، مواد شیمیایی، فلزات، پلاستیک و تجهیزات الکترونیکی، محور اصلی تجارت جهانی است. بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی(WTO)، ارزش صادرات محصولات صنعتی جهان در سال 2024 به 14.5 تریلیون دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود با رشد سالانه 4.2 درصد، تا سال 2027 به 16.8 تریلیون دلار برسد. این محصولات بیش از 70 درصد تجارت جهانی را تشکیل می‌دهند. چین با 18.9 درصد، ایالات متحده با 9.6 درصد و آلمان با 8.3 درصد، پیشتازان بازار هستند. کشورهای در حال توسعه نیز با سرمایه‌گذاری در فناوری و زیرساخت، نقش فزاینده‌ای ایفا می‌کنند.
ایران، با وجود منابع طبیعی غنی و نیروی انسانی ماهر، سهمی حدود 0.3 درصد از صادرات صنعتی جهانی دارد. بر اساس آمار گمرک ایران، صادرات غیرنفتی کشور در سال 1403 (2024-2025) به 57.8 میلیارد دلار رسید که حدود 60 درصد آن به محصولات پتروشیمی، فولاد، سیمان و کانی‌های معدنی اختصاص داشت. محصولات کلیدی شامل پلی‌اتیلن، متانول و فولاد هستند که عمدتاً به چین (23 درصد)، عراق (22 درصد) و ترکیه (12 درصد) صادر می‌شوند. استان‌های اصفهان (25.9 درصد)، خوزستان (20.9 درصد) و تهران (17.7 درصد) در صادرات محصولات نانویی، مانند مواد پیشرفته پتروشیمی و فلزی، پیشرو هستند.
فناوری نانو، نقطه قوت ایران در صادرات صنعتی است. در سال 1403، صادرات نانومحصولات ایران به 145 میلیون دلار رسید که رشدی 110 درصدی نسبت به سال 1401 نشان می‌دهد. این پیشرفت، نتیجه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز تحقیقاتی در اصفهان و تهران است. بااین‌حال، تحریم‌ها، کمبود فناوری پیشرفته و مشکلات لجستیکی، مانند محدودیت‌های بندری، موانع اصلی هستند.
در مقایسه با رقبا، ایران از هزینه‌های تولید پایین و منابع طبیعی مزیت دارد، اما در برندسازی جهانی و استانداردسازی عقب است. ترکیه با سرمایه‌گذاری در فناوری سبز و بسته‌بندی، سهم صادراتی خود را افزایش داده است. ایران می‌تواند با توسعه فناوری نانو، بهبود بنادر خوزستان و تقویت دیپلماسی اقتصادی، جایگاه خود را ارتقا دهد. بازارهای نوظهور آفریقا و آسیای میانه، فرصت‌های بکری برای صادرات ایران فراهم می‌کنند.
بخش صادرات صنعتی ایران با چالش‌هایی مانند بروکراسی، کمبود سرمایه‌گذاری خارجی و رقابت جهانی مواجه است. بااین‌حال، تمرکز بر محصولات با ارزش افزوده بالا، مانند نانوکاتالیست‌ها (25 میلیون دلار صادرات به روسیه در 1403)، می‌تواند ارزآوری را تقویت کند. برای رقابت در بازار جهانی، ایران باید زیرساخت‌های صادراتی را بهبود بخشد، موانع داخلی را رفع کند و روی برندسازی و کیفیت تمرکز کند.
